UN LIBRO ÚNICO
Título: Lendo lendas, digo versos
Autores: Antonio Reigosa, Antonio García Teijeiro / Ilustracións: Xosé Cobas
Editorial: Xerais
Todos os libros son únicos, dirán vostedes, e con razón, mais este que hoxe lles comentamos é especial. O seu contido é moi simple. Son lendas contadas primeiro en prosa ( por Antonio Reigosa), despois en verso ( por Antonio García Teijeiro) e despois a través das ilustracións de Xosé Cobas, que merecería figurar como autor tamén e non unicamente confinado baixo o epígrafe “ilustrador”. E é iso o que o fai especial, único, ao ofrecer a posibilidade de ler a lenda en prosa, despois ver como se arromanzou en verso, e finalmente gozar coa interpretación plástica, unha triple perspectiva poucas veces accesíbel ao lector.
Mención especial merece o feito da perspectiva poética, pois, como ben recoñecen os autores, os poetas non se lembraron da nosa rica tradición oral-popular, atendendo prioritariamente a tradición culta ( Breogán, Brigo, Ith, Galván, Merlín). De xeito que o sentir colectivo, presente no relato, vese complementado coa creación individual, aspirando ambos a facerse un oco na memoria colectiva aínda que sexa na era dos computadores e a luz eléctrica. Xa só por isto, por remediar esta carencia, o volume merece ser salientado criticamente. Porén, o efecto de mesturar as tres interpretacións, dúas literarias e unha plástica, é o que prevalece, ao noso parecer.
As lendas foron seleccionadas de xeito que repesenten o rico universo temático a que pertencen, mais tamén a variedade de lugares onde foron recollidas. Deus e o demo, mouras, sereas, lugares, plantas, froitos, tesouros, fantasmas, serpes, monstros, trasnos, anxos, peixes, lobos, casas encantadas (outros dirán poltergeist) desfilan polas páxinas dun libro que pretende ofrecer un mostrario, un escaparate da tradición fantástica popular.Alén das mouras encantadas, coas que as personaxes masculina ( xeralmente) teñen diversa sorte, dependendo de como anden de espabilados á hora de desencantalas. Tamén se pode comprobar a existencia de sereas nas nosas costas, unha sereas que teñen corpo de ave e non de peixe. E mesmo constatan a existencia no noso territorio de costumes tan bárbaros como o de abandonar o vellos no monte cando xa non serven de axuda ningunha.
Mais, para alén do atractivo que ten o mostrario de seres e lugares lendarios, o imaxinario popular é sempre continente do saber popular, un saber popular que ás veces resulta ben astucioso e é que de derrotar mesmo seres tan poderosos como o Demo,
Sen dúbida, eis un volume que entre os primeiros anos da ESO terá un enorme éxito, pois adoitan ser idades nas que esta temática gusta moito e, curiosamente, idades nas que a poesía ao xeito do que escribe Antonio García Teijeiro ten moiotos adeptos. E a quen non abondar con esta dupla exposición aínda lle queda a ilustración de Xosé Cobas.
ASDO.: Xosé M. Eyré
↧
crítica de LENDO LENDAS, DIGO VERSOS
↧
crítica de MÁSCARAS ROTAS PARA SEBASTIAN NELL
NOVELA TEATRALIZADA
Título: Máscaras rotas para Sebastian Nell
Autor: Alberto Ramos
Editorial: Galaxia
Máscaras rotas para Sebastian Nell é o Premio García Barros 2014, e, como o seu título ben indica, trátase dunha novela híbrida, onde o teatro ten unha forte, moi forte influencia, pois a novela consiste nun demorado enfrontamento dialéctico entre Sebastian Nell, actor británico, e Rebeca Graham, xefa da sección de cultura en The Guardian, xornalista que non goza das simpatías de sir Sebatian mais que é a escollida para, unha vez que lle foi detectado o implacábel alzhéimer, manter unha longa conversa durante a cal sir Sebastian percorrerá memorialmente os aspectos máis escuros e duros da súa vida así como tamén as glorias e triunfos, aínda que, a vida é así, estes sempre son menos e teñen menos influencia na vida das persoas.
Rachar todas as máscaras, aparecer nu e verdadeiro, é o que pretende sir Sebastian coa longa conversa con Rebeca, unha conversa que non refuga a polémica e que por veces é un enforntamento entre dous caracteres distintos, aínda que a profesionalidade de Rebeca fará o posíbel por manterse dentro dos lindes da obxectividade e bon gusto ( que tanto significa para Nell), xa que a conversa é unha iniciativa de sir Sebastian e en calquera momento pode parala.
Sebatian Nell é unha personaxe definida por un carácter forte, é unha persoa excéntrica mais tamén misérábel e misóxino ( malia ter polo menos dúas relacións con mulleres, das que unha é moi importante), un espírito exquisito admirador da política de Margaret Thatcher, con facilidade para o insulto e a provocación, relixioso na recta final da súa vida e admirador de Victor Hugo. Un ser que sente a urxencia da verdade fornte á morte, como Otelo ou Hamlet, e colecciona bastóns, undos cales petenceu a Rudiyar Kipling.
Sebastian Nell nace pobre, malia iso opina que a alma dos pobre é mesquiña, vive como neno a Segunda Gerra mundial e comeza traballar bastante cedo (13 anos). Xunto co seu irmán máis novo (Jonas) foxe do seu pai cando este se alcoliza despois da morte da súa nai (á que odia, porque o menospreza). Aos 24 anos, grazas a unha bolsa do goberrno, entra na Universidade de Cambridge, non conseguirá rematar os estudos mais é o seu inicio como actor teatral, alí establece as primeiras relacións e sobe aos primeiros escenarios. Cóntase na primeira parte da novela, pois a conversa fractúrase en tres tempos ao longo dos cales Rebeca Graham excita a memoria decadente de sir Sebastian, e por outra parte sería unha entrevista excesivamente densa para unha soa seseión. De xeito que a novela conta con tres partes, introducidas por un comentario de Rebeca cadansúa, aínda que se esta se presente nun deseño editorial uniforme e sen fracturas.
Derek Jacobi, Peter O´Toole, Maggie Smith, Joan Plowright, Lawrence Olivier, Judi Dench, Richard Harris, Hopkins…percorren as súas páxinas e con eles materá relacións tensas, sempre tensas, favorábeis ou non mais sempre tensas. Inclusive con Benjamin Long e Julia Marchant, o admirado Benjamin Long e a amada ( ao seu xeito) actriz francesa Julia Marchant. Sexa en chan británico ou ben na súa incursión norteamericana, cando en Inglaterra decae porque a súa figura é boicoteada. A primeira parte é a máis variada en canto ao contido. Fala do seu irmán, que malia todo chega a avogado, da identidade colectiva e individual, lembra os sues primeiros anos…Lembra, malia que a lembranza, a memoria, sexa unha prostitución dos acontecementos. A segunda parte, a segunda sesión céntrase máis na relación con Sebastian Long así como a de Rebeca co seu mentor Hubert Murphy ( de onde vén o odio que si Sebastaina ten a Rebeca). Na terceira parte é o seu amor Julia Marchant o centro, así como o seu tatcherismo a ultranza.
Non habendo unha tarma convencional, os cosidos narrativos de Rebeca que anteceden a cada parte, tentan introducir a compoñente narrativa, mais a novela é fondamente teatral e iso conleva que teñan moita importancia as microhistorias que poboan o discurso, as pequenas historias que Nell hai mater coas diversas personaxes teñen o seu propio clímax, aínda que aparezan fragmentadas en varias respostas. Así como a forza dramática de que o autor sabe dotar as personaxes. Isto é moi de ter en conta, xa que a entrevista, en si, todos sabemos máis ou menos como vai rematar.
ASDO.: Xosé M. Eyré
↧
↧
crítica de O FARO ESCURO
NOVELA CURTA POLICIAL
Título: O faro escuro
Autora: María López Sández
Editorial: Galaxia.
Son 31 capítulos, correspóndense a un por cada día do mes, existe un premio literario patrocinado por un diario coruñés con esas características,a sospeita de que este texto proveña desa “factoría” parece máis que razoábel. Trátase dun premio que aproveita moito aos autores, e moitísimo menos á literatura. Porén sempre pode haber casos de atopar algo salvábel. Pode que os textos, lidos día a día,no formato folletinesco, igual gañen e sexan un acaído reclamo á hora das vendas. Lidos en conxunto merecen o xuízo que antes expuxemos.
Unha novela curta son poucas personaxes, non hai espazo para subtemas que fagan a intriga máis intrincada e fonda. Polo que o autor ou autora debe forzar a inventio de maneira que sorprenda no remate, porque é o que se lle pide, que o remate sexa climático.Neste caso María López Sández propón unha lectura onde unha inspectora ( Neira, que ten fillo que require coidados permanentes e renunciou a ascensos que lle farían máis difícil conciliar vida laboral e familiar) debe investigar o caso dunha xornalista desaparecida cando se dispoñía a facer unha reportaxe co gallo do cabodano (17) dun naufraxio no que esa xornalista (Catalina) salvou a vida e que coincide tamén cuns asasinatos en serie que esa xornalista cubriu nos inicios da súa carreira profesional. E un faro, nunha illa que se percorre un dúas horas. E un pozo, no fondo do cal xace Catalina, á que de cando en vez lle baixan cunha roldana algo de comer e un can noviño, e que está sendo vixiada por cámaras conectadas a un ordenador. Quedan por mencionar os axudantes de Neira, Eva (documentalista) e Cuns. E o fareiro.
Todo se vai contando de maneira alterna. Primeiro é o accidente aéreo de 1997. Despois a resolución do caso Catalina. Nesta resolución, un capítulo dá conta do estado da prisioneira e outro dos avances na investigación, de maneira que non se precipite nada. Non sempre é así, mais por regra xeral esa é a tendencia. Cun estilo sobrio no que salienta o uso do resumo, como é lóxico neste tipo de textos.
A propósito dos nomes cabe reflexionar un chisco no hiperrealismo de usar formas castelás: Catalina, Pablo. As formas castelás son máis comúns na realidade, mais a realidade que aquí importa é a literaria, estamos na literatura galega e non hai porque facer concesións a outras linguas cando a nosa onomástica está en perigo.
Porén non estariamos escribindo esta crónica libresca se o texto de María López Sández non se salvara da mediocridade de discursos que tantas veces manan desta fonte ( ás veces mesmo premiados). E é que o derradeiro capítulo redimensiona o contido de todo o anterior. De primeiras parece un capítulo que está aí para encher, para facer os 31 de requisito. Mais é xusto o parágrafo final o que lle dá outra dimensión a todo o lido anteriormente. Non deixa de ser unha novela curta policial, iso nunca, mais introduce o factor humano, o factor humano que leva por veces a facer o menos razoábel. Porque é así como se resolve finalmente a intriga. Non houbo que dar cen reviravoltas que entreteñan o lector mentres van pasando páxinas. Abóndalle con iso, con recoñecer que hai ocasións onde algo tira de nós que nos leva a facer o menos razoábel, tal como acontece na novela, e é iso precisamente o que nos proporciona a oportunidade de resolver cousas que a razón nos impediría.
ASD.: Xosé M. Eyré
↧
crítica de A IDENTIDADE FASCINADA
PURO OITENTISMO
Título: A identidade fascinada
Autor: Antonio Piñeiro
Editorial: Galaxia
“O foco non pode ser un. Deixaría demasiado fóra e probabelemente –diría Goethe- todo iso fose o xenuíno,o que nos xenuizaría a nós” (13, salientado seu). De aí o texto concibido como mosaico, como patchword (salientado seu), entre a crónica, o ensaio novelado, as memorias, ou a novela, tendo como fío conductor a historia dos anos oitenta en Compostela. Aquela riada de estudantes que mudou por completo a faciana da cidade universitaria galega, coincidindo coa capitalidade e a chegada de poboación administrativa, a entrada da lingua e literatura no ensino e o desembarco literario entre un público novo. De 30.000 estudantes, a 60.000 matrículas para as que todo era novo. Estreábase liberdade, co ditador xa morto íanse abrindo as primeiras páxinas da liberdade, de liberdade individual e colectiva; a miña liberdade confluía coa túa liberdade e todos no Clangor, segundo Antonio Piñeiro auténtico catalizador hedonista dunha mocidade que reproducía, con achegas propias, o que fora a “movida viguesa” e tamén o que aínda era a orixe: a aldea, os lameiros, as corredoiras. Conformando un cosmos humano xenuíno e irrepetíbel que se reflectía nos locais de ocio e, en décadas seguintes, se espallaría por toda Galicia.
Con moito de nostalxia íntima chega esta reflexión sobre o que significou a deácada dos oitenta compostelá. Con moito de nostalxia e sen pretensión de totalidade, consciente das súas fronteiras, pois fican fóra dela algúns acontecementos que marcaron os anos oitenta, ocórrensenos por exemplo a morte do Zeca Afonso ou o traslado dos restos mortais de Castelao a Galiza. Nostalxia fascinada. Era a fascinación da liberdade recén estreada e era a fascinación do ser propio en proceso de descuberta íntima e social. Pois aquela riada de alumnos que enchían as rúas santiaguesas dos oitenta recoñecíanse a si mesmos no mesmo proceso en que recoñecía a alteridade, o outro. Non nos cansaremos de repetilo, por primeira vez en liberdade.
Ese significado de descuberta reflíctese na arte ( Atlántica, Chévere) ou no Club de Bolsa de Económicas e tamén na literatura, onde conviven dúas xeracións: a dos clásicos (Novoneyra, Ferrín) e dos novos que pulan por facerse un sitio; desde o Reigosa que descubriu a Compostela negra a Fernán-Vello. E tamén nos políticos, pois moitos dos políticos (Pilar Candocia, Néstor Rego) actuais facían as súas primeiras táboas entre a luz dos flexos e o tintilar dos vasos ou cuncas de viño. No Modus Vivendi, no Tai, no San Clemente, no Número K, na Ofisina, no Tarasca, no Derby, no Papa Upa, La Bolera, Metate, Fuco-Lois, e, por suposto, Clangor, pois co atentado en Clangor remata a década fascinada. Unha fascinación que aínda hoxe aniña nos nosos corpos cando paseamos as rúas compostelás. E pode que esa fascinación, esa década fascinada fora tan importante na historia do noso presente, porén non cómpre que a fascinación cegue os nosos ollos porque quel universo humano non era o mellor dos mundos posíbeis, nin o era nin foi unha década tan “perfecta”, pois despois dela chega a dos noventa, que xa non é tan prodixiosa e nela asentan primeirmente algúns dos “vicios” da sociedade actual, como o descompromiso social, como o desapego polos sinais de identidade ( lingua, cultura). E ben pode ser que aquel tanto hedonismo, caracterizador dos oitenta, sexa o xermolo de onde nacen para despois espallarse pola sociedade.
Enténdese ben o título, a identidade, a conquista da individuación, a forma en que se produciu, os lugares onde se produciu, fascinada, fascinada pola propia significación do proceso, fascinada polo que socialmente representa e representará. Na década en que se instala o consumismo e os mozos ou mozas con catiuscas baixan os Basquiños no autobús que os leva ao cuarto entre as fotocopias de Tórculo aínda viñan do rural.
Quizá haxa algo de apoloxía nestas páxinas. No eido musical e de ocio, igual Clangor tivo a importancia que tivo, non o negamos, mais si notamos a ausencia de nomes que protagonizaron a década dos oitenta, como é o caso de Os Resentidos ou Os Diplomáticos de Montealto que xa daquela comezaban a bourear duro.
En todo caso a lectura resulta fascinante, desprende fascinación e nostalxia en alíquotas cantidades.
ASDO.: Xosé M: Eyré
↧
crítica de O ÚLTIMO DÍA DE TERRANOVA
MANUEL RIVAS, DE NOVO
Título: O último día de Terranova
Autor: Manuel Rivas
Editorial: Xerais
Quédanos a esperanza de que Manuel Rivas non quixo titular “o derradeiro día de Terranova”, e quizá fique algo da mítica Terranova en calquera outra libraría, en calquera outra xeografía, habitada polos libros, que dera resisitido o terríbel ataque da especulación inmobiliaria como non puido facer a Terranova fundada por Amaro Fontana e a súa dona Comba, que despois sería dirixida polo seu irmán Eliseo e agora o é polo seu fillo Vincenzo, vítima da poliomelite que o franquismo queixo minimizar e que o deixou aleixado de por vida. Quédanos esa esperanza porque O último día de Terranova é unha homenaxe ás librarías e libreiros, unha xusta e sentida homenaxe a eses territorios de resistencia e rebelión que representan as librarías, esas librarías que sempre son depósitos de soños que alguén pon en orde, andel por andel, e ás que chegaban, no contrabando das maletas dos mariñeiros e emigrantes, aqueles libros de Ruedo Ibérico ou Botella al Mar, a mesma A esmorga de Eduardo Blanco Amor ( EBA na novala), por exemplo. Por exemplo e por dicir un pois, sendo homenaxe a librarías e libreiros, ten que selo tamén aos libros, sobre todo aos libros clandestinos, mais toda a novela está preñada de títulos de libros, uns máis coñecidos (Pedro Páramo) e outros menos. O Manuel Rivas que xa festexara o libro en Os libros arden mal, retruca outra volta cunha homenaxe que tamén os atinxe, pois sen eles é imposíbel calquera libraría.
Dixemos da mítica Terranova porque o é, Manuel Rivas converteuna nun lugar mítico nos nosos corazóns e na memoria de quen se achegue aos libros con bo ánimo e mellor vontade. Como tamén é mítica a Terranova como caladoiro onde pescar. E algo de referencia a ela si hai no nome da libraría. Algo. E non só porque a libraría dos Fontana é en si unha terra nova, non só polo seu carácter de ponte insular que fai posíbel a chegada a refuxio do libro clandestino, senón que é un territorio novo e moi de seu, que conta con xeografías propias: a Cámara Estenopeica, Penumbra, Trasatlántica, Mobilis in Mobili, cun teito que é un campo de estraloques. Un territorio ao cal chega Garúa, arxentina que anda en círculos, da man dun mozo Vincenzo Fontana, que aprendeu a superar a súa desafección polos libros cando soubo do seu poder salvífico. Que é tamén o territorio de Baleia, unha cadela que non ladra, de gatos e de plantas e de ladróns de libros. Un territorio, en definitiva, para as historias que Vincenzo lembra e nos vai contando, con múltiples saltos no tempo, e que constitúen o discurso novelístico en si.Un territorio para Dombodán, que nace de repente e non está estruturado para morrer igual que non está estruturada para morrer unha novela, esta, que non remata cando se pecha o libro senón que vive no interior do lector como territorio de afectos e denuncia. Non só denuncia da especulación urbanística senón de todas as penalidades que tivo que sufrir no franquismo un lugar como este para a marabilla, que xunta unha morea de personaxes únicas, como Eliseo, que pertence á Internacional Surrealista, onde hai unha raza existencialista e un nariz pode ser futurista, un paraugas pode ser cubista e a mentira metafísica, unha vaca chámase Electra e dúas personaxes Jonh Deere e Husqvarna.
Evidentemente é unha novela e como tal novela é ficción, mais marabilla que así e todo sexa tan real. Non existiu ningunha Comba, e o seu inquebrabtábel amor aos libros, mais cantas Combas haberá neste mundo baixo un manto de anonimato. Este é o inmenso poder da literatura, que cita na libraría Terranova a Lezama Lima, María Zambrano, Federico García Lorca, Borges, Eduardo Blanco Amor, Teixeira de Pascoaes, Miguel Torga ou Nicolás Guillén, para conformar un incomprábel paraíso de disidencia, resistencia e goce transgresor. Calidades sen as cales é difícil de imaxinar unha especie humana verdadeiramente progresista e non ancorada na cutrez casposa do inmobilismo fascistoide. Por iso este último día de Terranova é tan grande, porque é moita a historia a contar, máis de 60 anos resistindo os embates dunha vida a contramán. Agora vai caer vítima da insaciábel especulación urbanística, mais xa é demasiado tarde, a novela xa está nas librarías e na memoria dos nosos corazóns.
ASDO.: Xosé M. Eyré
↧
↧
crítica de LOURENÇO, XOGRAR
UNHA (BOA) NOVELA MOI NECESARIA
Tïtulo: Lourenço, xograr
Autor: Manuel Portas
Editorial: Galaxia
Hai novelas que dan para unhas cantas horas de entretemento e xa por iso son válidas e ben vindas por canto contribúen á mantenza do sistema. E hai novelas que, por demais do pracer que se obtén coa súa lectura, son indispensábeis para o sistema, para un sistema literario que as botaba moito de menos. Ese é o caso do Premio García Barros 2015, esta Lourenço, xograr que nos ocupa hoxe e é da autoría de Manuel Portas. Alén de Magog (María Gándara, Xerais, 1997) moi pouco se ocupou a nosa prosa do período medieval, sempre estará aí o Xelmírez oteriano e a Morte de Rei de Darío X. Cabana ( 1996, Galván en Saor tamén hai que telo en conta) ademais de As chaves do tempo de Luísa Villalta. Mais no que atinxe ao perío xograresco só lembramos As flores do meu amigo (Rafael Sánchez Lorenzo, Xerais, 2000) como achegamento ao tempo da explendorosa lírica medieval. Por iso esta Lourenço, xograr é tan importante, porque ten como centro a vida dun dos xograres máis interesantes que a época medieval nos legou. Pouco sabemos del, case nada. Por iso, en boa parte, é posíbel a novela de Manuel Portas, desde a ficción achéganos a vida do xograr Lourenço. Seguramente a súa vida foi ben outra, mais non se pode negar que a novela está ben ambientada e sustentada nunha esculca histórica metódica.
Se o sistema literario ten poderosas razóns para darlle a boa vinda, non é menos o sistema edcativo, pois vén encher un baleiro de lecturas que sempre foi moi doloroso. Ter unha litreratura tan importante como a lírica medieval e tan poucas lecturas que a apoiaran complementando a das propias cantigas. De xeito que Lourenço, xograr ha ter un bo nicho de vendas no ensino, ano tras ano, non é para menos.
A novela preséntase dividida en dúas partes, en dous libros. Por un lado as aventuras de Lourenço en canto é axudante do ferreiro, e por outro o resto da súa vida. Dúas partes moi distintas, pero as dúas con capitulos que van encabezados por resumos en linguaxe medieval, tal que se foran cantigas de Santa María. Un exercicio de estilo e achegamento á escrita medieval moi a ter en conta pola dificultade que supón. Isto dálle un ar de novela histórica que se garadece moito. Se ben somos da opinión de que a novela histórica a distingue, da novela de fondo histórico, precisamente o tratamento lingüístico, e neste caso resulta que a noevela está escrita en linguaxe actual, tamén é certo que resultaría ben complicado para o lector se toda estivera escrita tal que os resumos inciais. Deste xeito, a novela fica entre dúas augas, mais non é isto desdouro ningún, ou algo que lle apoñer como chata. Pois tanto a novela histórica como a novela de fondo histórico sonperfectamente lexítimas.
O Libro Primeiro preséntanos a un Lourenço axudante do ferreiro Diogo no mercado de Braga, que vai ter un comportamento heroico cando os asalten uns bandidos, e que vai coñecer a Joam Garcia de Guilhade, quen o convence para que o acompañe como xograr. Este Garcia de Guilhade é infante de moitas ínfulas e moi pouco pecunio, mais aínda así Lourenço non desaproeveita a ocasión e viaxará con el a Galiza, estando con el en Santiago, cas dona Maior, e marabillándose da catedral e do fervedoiro de xente que alí acode. O texto, entrefrebado con algunha cantiga, é dunha novela de iniciación que garda certo ar picaresco, só certo ar, mais que lle avén de marabilla por canto reforza a imaxe de novela histórica e contribúe a que o lector se mergulle na realidade medieval que presenta a novela. Unha novela de aventuras, que está protagonizadapor un segrel, o de Guilhade, e un xograr: Lourenço. Que tamén presenta outra cara que é a da intriga política, pois a causa da viaxe a Galiza non é outra cá de establecer contactos para que Afonso o Boloñés veña a Portugal facerse cargo dun reino que seu irmán Sancho II, o Capelo, desatende. Toda esta parte conta cun narrador en terceira persoa.
O Libro Segundo é completamente diferente do primeiro. Agora está escrito en primeira persoa, mais non nunha primeira persoa senón en varias primeiras persoas, pois son varias as personaxes que desde o seu discurso dan conta da vida e aconteceres de Lourenço. De xeito que a novela acada un niveis de completude moi elevados grazas a este multiperspectivismo. Aquí tamén o centro é outra viaxe, neste caso a Toledo, onde Alfonso X tiña reunida unha corte que na cal os xograres e trobadores provenzais se achaban moi a seu gusto. Aínda que Lourenço nunca será dos que troben á maneira provenzal, a viaxe si lle será moi útil e nós déixanos a oportunidade de ler un capítulo do que que é autora nada menos que María Pérez A Balteira. Nesta segunda parte a novela abandona aquel ar picaresco e afonda moito máis na intriga política. Afonda moito máis na intriga política mais sen desatender a compoñente social que o multiperpectivismo axuda a lograr.
Mais por riba de calquera outra intriga, por riba inclusive da novela de aventuras, a de Manuel Portas é a novela dun transgresor, a novela dun Lourenço que que non se conforma coa condición de xograr a que a súa nacencia o ten condenado, e se postula como trobador. Toda vez que a súa arte non é inferior á doutros trobadores, Lourenço non descansará en perseguir o seu soño. E resúltanos difícil escoller como prioritaria unha cara da novela, do poliedro que a conforma, toda vez que todas está moi ben conxuntadas e se afirman unha noutra. Mais se tiveramos que escoller algunha, esa sería esta do Lourenço que non desacansa na persecución so seu soño.
ASDO.: Xosé M. Eyré
↧
crítica de FONTÁN
FONTÁN, O ILUSTRE ILUSTRADO
Título: Fontán
Autor: Marcos Calveiro
Editorial: Galaxia
Se a semana pasada escribiamos a cerca duna novela moi importante para o sistema literario ( Lourenço, xograr; Manuel Portas; Galaxia) esta semana temos como centro da nosa atención unha novela que reivindica a figura dun home, Domingo Fontán, que ten unha importancia crucial para a propia Galiza, pois foi o primeiro en retratala con medicións científicas. Noutras palabras, Galiza é como é porque Domigo Fontán gastou anos da súa vida en ofrecernos un retratro cabal da súa xeografía física. E Marcos Calveiro tivo a afortunada idea de novelar a súa biografía. Afortunada idea porque rescata do tempo a figura dun home trascendental na historia da Galiza e do que moi pouco se ten falado en comparanza coa súa enorme importancia. Non cabe dúbida de que, grazas á novela de Marcos Calveiro, a disfusión da súa figura será agora moito máis intensa e xusta.
Domingo Fontán Rodríguez naceu en Porta do Conde, Portas, o 17 de abril de 1788, xoves, día de santo Aniceto, co Mundo e o Mundiño aos seus pés. O Mundo e o Mundiño son dúas pedras grandes que a rapazada teima en subir para dominalo. Ese mesmo ano, parte da intelectualidade española daba por finiquitado o Século das Luces, co publicación da Enciclopedia de Diderot e D´Alambert. Que equivocados estaban! O Mundo e o Mundiño son unha metáfora que percorre a novela iniciando case cada unha das oito partes en que se divide a novela –ben, a derradeira parte é só iso, unha reflexión co Mundo e o Mundiño de fondo, non ten capítulo ningún. De cativo, da súa educación leva as rédeas o cura párroco de Noia, Sebastián Rodríguez Blanco, tío materno, e mais o padre Douar, que fuxía das persecucións da Asemblea Revolucionaria, cun mapa do Finis Terrae entre as súas escasas pertenzas. Á idade de doce anos entra a estudar na Universidade de Santiago. Filosofía: Con 14 anos acadabao título. Era o inicio, despois estudaría lingua hebrea e a Biblia, Leis e Canons, Ciencias Exactas e Teoloxía. En 1811 comeza a súa carrreira docente, substituíndo ao catedrático de Retórica e Belas Artes. Permanecerá vinculado á Universidade de Santiago durante boa parte da súa vida aínda que será mebro da Real Academia de Historia e director do Real Observatorio ( en condicións lamentábeis despois da francedsada) así como medalla da Orde de Carlos III e deputado en cortes en varias ocasións.
Mais, sobre calquera outra cousa, será un defensor da Razón e o Coñecemento, o cal o levará a sufrir varias depuracións por parte dos inimigos das Luces. Mesmo terá que ter coidado en que non confundan con algún afrancesado ou espía, e estará sempre baixo estreita vixilancia por parte dos autoritarios defensores da realeza e os seus privilexios. En 1817 comeza a súa Carta Xeométrica de Galicia, proxecto que leva a acabo con moi poucos medios mais cunha vontade férrea. 17 anos investirá na realización da súa magna obra, o primeiro mapa feito con criterios matemáticos en España, presentándolle o traballo á raíña rexente María Cristina e podendo imprimilo varios anos máis tarde en París- en España non había infaestrutura capaz de dar conta dun proxecto tan complexo- arriscando parte do custe do seu propio pecunio.
A novela de Marcos Calveiro é unha biografía novelada da vida de Domingo Fontán, escrita en 8 partes e cada unha dividida en capítulos moi breves, agás a derradeira que, como dixemos, non ten capítulo ningún. 243 páxinas. Mentamos o número porque é o IX Premio Repsol de Narrativa Breve. Un conflitivo galardón porque, onde está esa narrativa mínima? Na curtedade dos capítulos, que case parecen do premio que convoca un coñecido diario coruñés? Se consultamos as bases dise que os orixinais trerán unha extensión non inferior a 50 folios nin superior a 120. De verdade caben as 243 páxinas en 120 folios mecanografados a dobre espazo? Para que serven as bases se despois o xurado non as observa?
ASDO.: Xosé M. Eyré, no día en que finou Xosé Fernández Ferrreiro.
↧
crítica de DE REMATE
FIESTRAS E UNHA ÚNICA PAISAXE
Título: De remate
Autor: Héctor Cajaraville
Editorial: Xerais
As fiestras son eses ocos na parede que permiten a entrada de luz e nos asoman ao mundo exterior. Tal como esta novela de Héctor Cajaraville, vencedor ano último Premio Xerais. En De remate ( construída a base de colaboracións xornalísticas de variada índole, correos electrónicos, anotacións nun diario peroal, documentos de texto, entrevistas, poesía e crítica) tamén permite o achegamento de luz sobre diversas cuestións ( carreto de votos, identidade galega, mascotas de eventos, a moda de correr, a Galiza real e a imaxinada, os pros e os contras da mocidade, a illa de San Simón, os antroidos galegos -particularmente o Oso de Salcedo-, o Xardín do Pasatempo…Ás veces con ironía, fina ironía e humor. E tamén aos pormenores dunha vida con data de caducidade. Do cosido de toda estas fiestras resulta a novela que é unha parte da vida do autor implícito: Bieito Sanmarful.
Sendo o contido das colaboracións xornalísticas tan diverso e non se podendo establecer continuidade temática entre eles, as costuras para que a novela teña un contido indetificábel son cousa dos outros textos, que sitúan as colaboracións xornalísticas na vida do autor e nos dan conta do seu acontecer vital, non importando nada a variedade textual que ofrecen. Esa é precisamente unha das virtudes da novela, partir dunha variedade textual ampla para ofrecer o acontecer vital do protagonista central á vez que se atenden múltiples temas que van xurdindo tanto no día a día de Bieito Sanmarful como no do lector.
Ás veces establécese certa recorrencia entre as colaboracións xornalísticas e os outros textos, pois estes tenden a facer referencia os artigos a partir das reaccións que provocan nos lectores; mais non sempre, outras veces tratátase da reacción do propio autor unha vez publicados os artigos.
“ Da columna de opinión á reportaxe, da crónica ó relato, pasando pola noticia covencional ou a entrevista, as colabracións son inclasificábeis segundo a categorización convencional”(12) velaquí un fragmento do prólogo que Pablo Cardeiro, editor de Bieito Sanmarful, nos ofrece da novela que constitúe o conxunto das 22 colaboracións xornalísticas mais o resto de textos. “Nunha amálgama de estilos, nun xogo literario ( ás veces metaliterario) no que os protagonistas son o propio autor e as súas teimas, zunas e obsesións. Mais acaso non é sempre así?” (13). “Aínda diriamos máis: algunhas das cousas que Sanmarful conta nos seus artigos só son verdade polo feito de el as escreber” (13)
Evidentemente, despois do dito, trátase dunha novela de xornalista, unha novela que incide na presencia de tantos autores da literatura galega que tamén son xornalistas,e os homenaxea con frescura e decisión. Con frescura porque é ese é un dos denominadores da novela, a frescura e desdramatización dos artigos, que sempre son convite para a reflexión e para tal convite non é precisa a dramatización senón que resulta inmmellorábel, tantas veces, unha presentación áxil, desinhibida mais sen tocar un dramatismo que xa nos é abondo o que vivimos no día a día ás nosas costas. Esta desdramatización é , ao noso ver, un acerto básico do autor, Héctor Cajaraville, aclarámolo para que non se confunda co outro autor, o implícito, un Bieito Sanmarful de orientación sexual pouco definida e doente dunha enfermidade que lle ten os días contados. Aí si hai dramatismo, mais non importa tanto, sabemos que a novela ten que rematar algunha vez e unha das poisbilidades é que isto aconteza porque o autor implícito, e protagonista central, desaparece. Eis unha novela que se reinventa con cada novo capítulo, mais aínda así e a pesar da súa heteroxeneidade logra un texto ben cosido e de historia central única. A paisaxe única que se constrúe asomándonos a todas as fiestras.
De entre toda a hibridez xenérica que caracteriza o texto, o lector irá tirando cales artigos se acomodan máis aos seus gustos. Imposíbel non facelo. No noso caso son aqueles que teñen que ver coa lingua e mais a retranca marabillosa de “Un café, un voto”, digno de figurar en calquera antoloxía que se preze. Que non é pouco dicir para un autor que se presenta, avalado polo Premio Xerais, con este texto. Sempre é unha marabilla comprobar como a canteira de novos autores non se esgota e saen novos nomes que teñen moito que dicir, no presente e mais no futuro.
ASDO.: Xosé M. Eyré
↧
crítica de OS ELEFANTES DE SOKÚROV
RABUÑANDO NA HISTORIA
Título: Os elefantes de Sokúrov
Autor: Antón Riveiro Coello
Editorial: Galaxia
Alexander Sokúrov (14-6-1951) é un cineasta ruso que imprime aos seus filmes unha marca distintiva propia consistente na alta esixencia estética,e que gañou o León de Ouro no Festival de Venecia de 2011 con Fausto, reflexións a cerca da cal aparecen na novela de Antón Riveiro. O cinema segundo Sokúrov é a arte do plano, se é que se lle pode chamar arte, que aínda está lonxe de selo, na súa opinión. Os elefantes son completamente alleos á súa filmografía, e na novela que hoxe nos ocupa teñen a misión de cambiar de perspectiva a quen sobe neles.
Antón Riveiro Coello preséntanos unha novela de fondo percorrido. En resumidas contas redúcese á historia de Janis e Constantino, a particular de cada un e de ambos xuntos. Pero é moito resumir porque case tanto protagonismo téñeno as histoiras colindantes, as que as envolven. Janis é unha moza na trintena, licenciada traballando nun xeriátrico, un exemplo máis da mocidade frustrada que percorre as nosas rúas neste tempo de crise e involución que non lles deixa a mínima oportunidade. E pode considerarse afortunada porque aínda vai tirando sen ter que emigrar. Pola súa banda, Constantino é un escritor de guías turísticas que está en Compostela escribindo unha. Porén iso é só a tona. Janis é filla de hippies, orfa desde moi nena en circunstancias que a lectura desvelará como pouco claras. E Constantino é fillo dun asasino, un asasino que só con 17 anos deixou unha vida segada nunha cuneta, tamén está en Compostela para pedir perdón polo acto do seu pai. Ambos converxen na cafetaría Gramola, na compostelá praza de Cervantes e , desde esa, parecen predestindaos a estaren xuntos.
É moi de louvar o esforzo por nos presentar personaxes dos nosos días, para que a novela prenda máis en nós. Xentes rebuscando nos cubos do lixo, xentes sen teito nin esperanza, non son os portagonistas directos pero si un decorado de fondo que fai a novela máis críbel, máis nosa, máis actualizada. Agás o caso de Nela (desde nena amiga íntima de Janis, e Lucía) que teñen un protagonismo máis directo. E por outra banda o xeriátrico,a poboación envellecida que se xunta para pasar o tempo que lles queda. Son as flores. Son as flores da primeira parte (“Janis e a flores”). Este é o panorama, unha mocidade sen esperanza e unha poboación envellecida para a cal a esperanza dun día máis xa é abondo, no cal se desenvolve a novela e no cal se desenvolven os días que pasan por nós deixándonos como espectadores atónitos dun filme que tamén protagonizamos. Para completar o cadro, Constantino é un neofalante, orixinario da provincia de Salamanca, viviu un ano en Portugal ademais de tomar clases de galego e desenvolverse na nosa lingua. E a trama novelesca desenvólvese nas vacacións de Nadal. De feito a terceira parte ( “A cea”) é a cea de Noiteboa.
O pulso narrativo do discurso descansa nos cambios de perspectiva desde os cales se nos vai completando o mosaico que é a novela. Ás voces de Janis e Constantino únense as de Nela, Linda ( filla dunha das velliñas, comercia co sexo de alto standing), Roberto ( pai de Janis, que atopa unha nova parella en Cristina), Cristina( parella de Roberto e artista plástica par a cal as colores primarias do vermello e o negro teñen unha importancia capital), Herminia e Oliva ( dúas das velliñas). Todas estas voces, conxuntadas á perfección, cóntannos a novela. Unha novela que ten unha trama para nada equivalente á simpleza da planicie coa que Sokúrov concibe o cine. Todo o contrario. De aí os elefantes. Os elefantes que nos elevan e nos dan outra perspectiva das cousas. Como na novela, que non todo é tan simple. As historias das velliñas son xa complexas de por si, mais a de Janis non se sospeitaba que puidera ser tan complexa, de feito a morte da súa nai abala entre o suicidio e o accidente. Cómpre rabuñar na “luz inédita que o eslúe todo coma nunha película se Sokúrov” ( 404). E as rabuñadelas correspóndense cos cambios de perspectiva. Infortunadamente hai algo que non variará malia os cambios de perspectiva, e é esta sociedade inxusta, esta sociedade envellecida que condena a mocidade ao desemprego ou á emigración. Riveiro Coello sábeo e por iso entra na novela, xa dixemos, actualízaa, faina máis veraz. É coma se autor pousara unha historia máis entre as miles e miles que conforman a nosa veciñanza habitacional. É ficcción. Si. Mais como a vida mesma. Testemuño queda. Dunha situación caótica e insostíbel. E dunha boa novela.
ASDO.: Xosé M. Eyré
↧
↧
crítica de O DESERTO
ATRAVESAR O DESERTO
Título: O deserto
Autora: María do Cebreiro
Editorial: Apiario
A vida humana xa non se pode entender sen a metáfora. Pouco a pouco, chanzo a chanzo, a metáfora foise facendo imprescindíbel na nosa maneira de concebir o mundo, de interpreter o exterior a nós e dotarnos dun lugar no que recoñecernos. De entre todas as metáforas, as que teñen que ver coa vida teñen unha especial importancia para nós pois María do Cebreiro proponnos o deserto como metáfora da vida. O deserto. Ese abismo repleto de nada onde habitamos o inverno do noso descontento. O inverno do noso descontento, outra metáfora máis por moito que ninguén poida citar o corazón do inverno que tampouco é a pretensión da poeta porque este non é un libro desolado, como puidera parecer polo título. Senón que é un libro cheo de reflexións poéticas a indgar sobre a vida e os seus recovecos. Porque podemos ser insubmisos a todos, agás a nós mesmos,e nós mesmos somos o principio da vida que nos é máis familiar e próximo. Esa reflexión, prolongada en quince poemas, comeza cunha “Nota sobre a escultura”, concibido inialmente pra unha exposición de Gonzalo Sarasquete (Museo do Pobo Galego, 14 de xullo de 2015), mais en realidade xa o fixo antes, con esa concepción estética do libro como devocionario, estampas incluídas que marca todo o poemario.
María do Cebreiro non cre na identidade entre o ben e o desexo e aínda que se atreva meterse en fonduras non é quen de adiviñar o segredos do outro, porque agora todo é dous. Non existe o un como identidade senón que esta identidade é compartida aínda que todos vivamos segundo o noso propio código, repetindo rituais onde macho e femia han de pelexar e a traizón é o destino das promesas. Malia todo somos identidade compartida e pregúntase se nunca foi posíbel transmitir nin develar os segredos do amor. Somos identidade verbal compartida malia que as nosas palabras tenten dispoñer as cousas nunha orde e a orde sempre é algo que acontece despois. Que sexamos identidade compartida non é nada meliorativo nin pexorativo, simplemente é, e con arranxo a iso hai que vivir. Igual que o feito de que muller sempre escriba co corazón en chamas, se ben esta é unha denuncia que cómpre desterrar, non por ser muller ten que escribir sempre co corazón en chamas, polo menos non debería. Como vemos tamén chega á denuncia, aínda que é fundamentalmente unha poesía discursiva, moi reflexiva, de verso longo e meditabundo, ás veces cerca da prosa poética ou mesmo do conto moi breve
Os enfermos ( o poemario foi escrito durante unha longa convalecencia), os nenos de peito e os amantes exercen como únicas testemuñas da vida que baixo ningunha circunstancia se detén. Quizá por iso os animais humanos somos cegos ao grande misterio do crecemento das cousas. Submersa nese grande abismo, ela concédelles cada seu espazo ao sangue e a o seme, os fluídos da vida, e ao separar cada un dos espazos libéraos. Pero os humnos non somos animais de razón nin de fala, somos animai de ruptura, de abismo, nin sequera de lembranza, de feito ela non quere que lembre senón que siga vivo na súa pel tal como ela soña que nace no seu corpo a cada instante. Eis outra vez a natureza dual. Unha dualidade cocebida commo unidade e polo tanto exposta á ferida,a ferida que ninguén lle vai dicir canto a estrañará cando sande. Propón desfacer o límite entre a creación e as criaturas, entre o amor e o que se ama, expostos a que o vento entre en nós a través da pequena ferida do frío.
Libro de pequeno formato,composto en caracteres Bodoni de 9,5 pt., conta con ilustracións de François-Joseph Navaez, Fra Angelico, Francisco de Zurbarán e un fotograma de Roberto Rossellini ( Viaggio in Italia) así como de La Bête Humaine de Jean Renoir. Transita dalgún xeito cara ás formas do amor, ou cara ao amor, como xeito de plenitude e cara a posibilidade do enxendramento como finalidade irrenunciábel. Un amor de pel con pel, onde morren as palabras, como roupa que nos envolve mais que non doe, como túnel cara aos outros.. Un amor tan racional como irracional, como procura, mais unha procura pode ser desinteresada e non dar froitos por moito que se gorecese da chuvia. Quizás a morte sexa unha experiencia nobre eno derradeiro instante esteamos sos. Pero é que non hai que andar buscándolle sentido á vida. A vida é o sentido. Naturalmente pregúntase cantas das nosas ilusións son serán máis que espellismos cando o único que importa é a direccción do vento, pois a forza que precisamos para construír é a mesma que necesitamos para derrubar. Pero sempre quedan pegadas da mortalidade, aínda que sexa impresas nun muro ou no corpo do outro. Ela segue crendo na intelixencia do amor a través das primaveras incontables du mundo, e non renuncia a calquera tipo de influencia, sexa pictórica, cinematográfica, proveniente do cancioneiro tradicional ou mesmo da mitoloxía clásica.
Conclúese que que o deserto é unha forma brutal de plenitude e apélase á lóxica das sensacións. Pero os fillos, antes de seren fillos de nai son fillos da terra, dándolles aos deuses unha lección de soberbia e humildade.
Eis un libro para atravesar con devoción racional, tanto na procura de sabedoría como do irrenunciábel feito poético.
ASDO.: Xosé M. Eyré
↧
crítica de SOBREVIVINDO
A NOVELA DE VAL VALDÉS
Título: Sobrevivindo
Autora: Arantza Portabales Santomé
Aranza Portabales Santomé é filla da emigración ( San Sebastián, 1973), escritora habitual de narrativa hipercurta na rede, e gañadora do XV Premio de Novela por Entregas que convoca un coñecido diario coruñés con Sobrevivindo,a novela que hoxe nos ocupa e que é máis novela que novela por entregas. Cumpre os requisitos marcados ( 31 capítulos, 3500 caracteres) da convocatoria, porén a enxeñaría estrutural é máis de novela que de publicación folletinesca aínda que se siga esta con moita atención. O xogo das analepses e prolepeses e, sobre todo, que cada capítulo se corresponde coa perspectiva dunha personaxe ( Val, Roi, Martín, Marcos, Roque; sempre nesta orde de aparición) fan que o produto final teña máis que ver coa novela (breve) que coa novela por entregas. E, á súa vez, esta singularidade obra que teña para o crítico un interese moito maior que claquera dos outros discursos premiados que se cinguían máis á estrutura folletinesca. En realidade non é que o cambio perspectivesco sexa moi fondo, é simplemente que os capítulos levan eses nomes de personaxes, mais, por outra banda a trama avanza case indiferente a que se trate desta ou daquela personaxe, se ao capítulo lle poñen outro título pouco mudaría a cousa.
Val Valdés é unha personaxe complexa, moi complexa. Intelixente, manipuladora, fanática da orde e a rutina, tamén é unha muller fría, desapaixonada, calculadora e, se cómpre, moi filla de puta. Que cómpre, porque a novela comeza con Val Valdés presentánsose a un reality onde esas cualidades son moi útiles a quen queira gañar, que é o irrenunciábel propósito de Val Valdés. Tina, nos anos de adolescente. Val Valdés nace para gañar o reality é despois guiarse con man firme no mundo dos negocios, onde chega tamén a sobresaír. Porén Val Valdés mata un home, e confesa ser a autora da súa morte sen que haxa ningunha dúbida ao respecto. Porque o fixo? Que foi o que a levou a pegarlle un tiro a Marcos, mozo de Tina cando adolescentes? Unha estrutura clásica de cinema negro. Toda a novela, toda a montaxe da autora, obedece a un propósito: explicar porque sucedeu o que sucedeu á vez que se crea suspenso cara ao remate que terá a trama.
Xa sabemos quen é Val Valdés, muller de orixe humilde que pega un braguetazo e se fai cunha posición económica e social relevante, pero que será o reality quen a lance á fama e a orixe da súa fortuna. Xa sabemos quen é Marcos, o seu mozo adolescente, a súa vítima. Porén hai máis personaxes. Martín ( non Martiño, a novela transcorre entre santiago de Compostela e Madrid, case por completo, de aí que a onomástica da novela sexa unha mesturanza), é o xefe do gabinete xurídico do grupo LAV, o grupo empresarial de Val, e persoa que coñece moi ben esta muller fatal, porque ten o seu de muller fatal, atraente e destrutora á vez. Roi é o fillo de Val. Un fillo que ten sendo moi nova, que herdará o imperio creado pola nai e mais o da famila Wagner, herdando da súa avoa Emilia, quen non sente ningunha simpatía por Val Valdés, todo o contrario. Mais quen é o pai de Roi? Esa é unha incógnita, que nós non imos desvelar, coa que se xoga cada vez máis segundo a novela avanza. E Roque, o padre Roque, é o director do colexio privado no que estudaran Val e Marcos, colexio privado que ten que bandonar as súas instalacións mentres se celebra cea 25 aniversario da promoción de Valentina, Val, Tina.
Matías, marido de Val; Tamara, amante de Marcos; Nuria, viúva de Marcos; e Míriam, moza de Roi, completan a nómina de personaxes que se moven pola novela e teñen algunha incidencia no deselvolvemento desta. Xogando con este reducido número de personaxes, a autora logra un discurso que vai in crescendo en canto ao seu interese, dosificando moi ben a administración da información que se lle dá ao lector, deica o capítulo 30, onde verdadeiramente fican resoltas todas as interrogantes, sendo o 31 un capítulo de confirmación que a autora aproveita para pechar o círculo, darlle aparencia de círculo a unha novela que remata case como empezou. E outra volta volvemos ao cinema negro clásico.
Unha nova autora á que seguir con moito interese.
ASDO.: Xosé M. Eyré
↧
crítica de CABALOS E LOBOS
A VERSIÓN OFICIAL
Título: Cabalos e lobos
Autor: Fran P. Lorenzo
Editorial: Xerais
Podemos vivir cos silencios, podemos vivir coa incerteza, podemos vivir coas lagoas dun pasado que nos pertence mais que, polos motivos que sexan, descoñecemos. Pódese. Mais esa vida é unha vida a medias, é unha verdade a medias, unha árbore a medio trasplantar. Iso é o que lle acontece a Paula Costa Beckmann. Cando lle din que ten que facer unha biopsia pulmonar, sente que hai aspectos do seu pasado familiar que a atinxen mais que que desoñece, e ese descoñecemento amólaa. Polo que decide restaurar a Versión Oficial (V.O.) da historia familiar, como estratexia para deixarlle ao seu fillo adolescente Thomas un pasado recoñecíbel sobre o cal elevar a súa propia vida, para que poida vivir a súa propia vida sen a sombra dos silencios familiares, das lagoas do pasado. E lograrao. Porén, ademais de Paula, só será o lector quen sexa o definitivo coñecedor da historia da familia Costa Beckmann.
Cabalos e lobos tamén é unha novela de Vigo, unha novela transitada por Vigo e que, salvantes pequenas excepcións, se desenvolve integramente en Vigo. Sobre todo teñen especial importancia dous enclaves. Gran Vía nº 2, edificio Albo, que funciona case como unha metáfora da propia familia Beckmann e do mesmo Vigo e da novela, ese edificio encarna o señorío que o clan Costa Beckman reclama e tamén o desenvolvemento dunha cidade laboriosa que non deixa de medrar. E a Privada Moderna, urbanización modesta,obreira, onde viven Delfina, criada dos Beckmann e mais o seu irmán, que terá un papel fundamental no desenvovemento e na resolución da trama novelesca. A través do edificio Albo, tamén é unha maneira de homenaxear a Francisco Castro Represas, arquitecto vigués sen o cal non se entendería o medre da cidade no século XX, homenaxe expresa no propio texto, un texto que vén enmarcado nun plano de Vigo para que o lector non vigués poida situar mellor o desenvolvmento da trama.
O que non é é unha novela da guerra. Teñen unha importancia capital tanto a Guerra Civil española como a II Guerra Mundial, porque proporcionan o caldo de cultivo no cal vai medar a familia Costa Beckmann, primeiro afecta ao fascismo español e despois a movemento nazi alemán. É máis, se non chega a ser polo réxime moral imposto polo franquismo non tería lugar, non se entendería o desenvolvemento e resolución da trama, sen a Lei de Vagos e Maleantes sería imposíbel unha trama coma esta. Porque tamén é unha novela para o contraste, o contraste entre a sociedade na que vivimos agora e aqueloutra repleta de penurias morais que nos tocou padecer durante corenta anos de fascismo a man alzada.
A novela conta con tres partes ( “Gran Vía nº2”, “Descampado” e “Alba de Gloria” e dúas voces ( Paula, na primeira e terceira partes,e Älvaro, na segunda). E engancha ao lector porque o pulso narrativo de Fran P. Lorenzo sabe atraelo e que non abandone a lectura. A primeira parte presenta a unha Paula molesta polos ocos, polos silencios familiares que a ela se lle fan notorios a partir da Gran Caída, que non é outra que a de Ramón Costa, unha noite de 1960, desde o oitavo andar do edificio Albo. Foi un accidente? Foi un asasinato? A que se debeu?Esas tres preguntas sen resposta magóana porque ela quere que o seu fillo Thomas se enfornte á vida sen as sombras e as dúbidas que ela padeceu. Máxime sendo membro dunha familia socialmente notábel, que sempre son proclives a ser suxeito de rexouba popular, con razón ou sen ela. Cómpre indicar o ben logrado que está na novela o devir social e ideolóxico da familia Costa Beckmann, desde o seu hipócrita filonacismo inicial que abandona á súa sorte á familia Skov sen renunciar ao colar que lles madaron para lograr a súa axuda e fuxir daquel inferno que xa era Lübeck, a outra ideoloxía ben diferente que se adiviña en Paula en Thomas.
A segunda parte constitúe a resolución parcial das incógnitas sementadas, porén o lector sabe que ten que haber máis. Álvaro conta a súa historia de silencio e homosexualidade, dun amor tolo que os tempos non queren recoñecer e condenan ao ostracismo da marxinalidade culposa, mesmo delictiva, nunha carta a Thomas e a pedido de Paula, Álvaro dá conta da súa paixón polo irmán de Delfina, a criada. Ese é un dos grandes silencios, neste caso un silencio presentido porque o autor vai deixando caer as suficientes pistas como para que o lector sospeite. Porén ten que haber máis, ese non é cume da pirámide, aínda que teña que ver con el. E ese máis chega na terceira parte, a máis cativa das tres, coa resolución da Gran Caída, sorpresivamente porque agora si que non é posíbel adiviñar nada. Deste xeito, Fran P. Lorenzo logra unha novela redonda. Nin máis nin menos que as penurias e éxitos dunha familia socialmente notábel viguesa, contados coa pericia dun arquitecto competente que sabe dispoñer os elementos para que a súa grande obra,a súa grande pirámide sexa culminada pola redondeza dunha novela completa.
Actual Premio Blanco Amor.
ASDO.: Xosé M. Eyré
↧
crítica de CAPITALISMO E FASCISMO. PSICO-ONTOLOXÍA DA ESCRAVITUDE
A MÁQUINA SEN FIN
Título: Capitalismo e fascismo. Psico-ontoloxía da escravitude
Autora: Rebeca Beceiredo
Editoriel: Euseino?
Érguete, traballa, xanta, traballa, descansa, durme para mañá volverte erguer, traballar, xantar, traballar…Traballar para producir, producir para mercar. Canto máis merques máis feliz es, logo canto máis traballes máis feliz es. É a filosofía de vida que nos envolve, así de simple, así de dura. Sen opción a contradicila, quen así o fai pasa a formar parte do inimigo e merece ser punido; prémiase a submisión ao pensamento único e púnese todo aquilo que o contradí. É a máquina sen fin, controlada por uns poucos, mantidas as engrenaxes por todos os demais nunha escravitude sen fin. Con escravos de arrriba e escravos de abaixo, man de obra cualificada e sen cualificar. Mediante a xestión da angustia e o gozo; angustia para os escravos de abaixo, que ambicionan parecerse cada vez máis aos seus amos; gozo para os escravos de arriba, a quen se lles permite a única expresión de pensamento posíbel: o pensamento único.
Homo aeconomicus. Fascismo en funcionamento. Tanto capitalismo como fascismo son rexidos por un prinicipio: dominar ao de embaixo, e que o de embaixo se sinta feliz por poder seguir sendo, canto máis parecido ao de enriba mellor. O escravo séntese libre mentres se autoimpón a escravitude. A racionalidade fascista consiste máis ben no establecmento dun sistema de poder omnipotente que no cumprimento de filosofía ningunha (21).Morte á intelixencia, viva a morte ( 17) O saber pasa a coincidir inexorabelmente co coñecmento financiado polas corporacións (25).
Rebeca Baceiredo realiza unha diagnose seria e contundente da actualidade social. O deseño do comportamento social da xente de hoxe, coma da de onte, é incontestábel. Deseño e denuncia, porque todo o libro é unha denuncia de como os opresores ( capitalismo, fascismo) se comportan cos oprimidos, como xogan coa envexa e o sentimento de inferioridade dos oprimidos, como lles lavan o cerebro para que o seu desexo ( fascismo: codificación do desexo) non sexa outro que o de parecerse o máis posíbel aos opresores. É dicir Capitalismo e fascismo é un libro valente, ser covarde é estar subordinado ao medo, o medo, algo perfectamente canalizado, dirixido, desde o poder. Non ten medo a ser diferente, e polo tanto obxecto de odio. Por iso este é un libro precioso, imprescindíbel.
Bucle eterno: a emoción particular alimenta a dos demais, que á vez volve alimentar a particular, indefinidamente (39). Individualismo de masas. Prefigúrase o concepto de público, facéndoo coincidir cunha masa á que se lle produciu a subxectivación a través do medio que a unifica mentalmente (42). Créase unha sociedade pouco madura capaz de deixarse rexer por ventos abertamente opostos ao seus intereses colectivos (44), existindo unha correlación entre a estrutura da sociedade e a estrutura psíquica do individuos (45). A clase dominate, que posúe os medios materiais de produción, tamén dispón dos medios de produción ideolóxica (45). O autoodio tradúcese nunha actitude servil que funciona como elemento reforzador da identificación cia autoridade (47). A angustia é o mecanismo silencioso e eficaz que golpea reiterativamente (…) a autoestima dos escravos (47)
Non te preocupes, non penses, a supervivencia está máis asegurada se es un suxeito adaptado, se asimilas a norma, que vén definida pola clase dominante (49). Moral se escravo. Servidume voluntaria. Todo conforme a dereito. A xustiza é (…) un pacto entre poderosos. Totalitarismo. Non te preocupe, produce, merca, ten obxectivos materiais, concretos. Primeiro fuches súbdito, agora cidadán. Todo está atado e ben atado, como para que ti veñas agora querer desensarillar o nobelo. Pois si, é o que fai Rebeca Baceiredo, por iso é tan precioso o libro. Pon de manifesto as correlacións entre capitalismo e fascismo. Como eses dous totalitarismos nos teñen capturados. Eses dous totems aos que se premia a asimilación e se condena a desafección. Por iso é imprescindíbel o libro, porque é libre, periférico, afastado da homoxeneización . Mentres haxa seres libres que escriban libros coma este teremos esperanza. Esperanza de revolución. A revolución non vai ser televisada.Temos que protagonizala nós ou non será.
Se o escravo desaparece, o amo tamén (176). A revolución está pousada nos corpos, so hai que saber espertala (175) . Non, non é bonito descubrirte escravo do sistema, un sistema tan perfeccionado que, en maior ou menor medida, a todos nos suxeita. E ti que queres ser libre porque a liberdade é unha característica básica do home, unha liberdade diferente á da adhesión ao tótem capitalista-fascista, unha liberdade diferente á de mercar ou non mercar, unha liberdade diferente á de comer ou non patacas fritidas mentres bebes unha cervexa. Unha liberdade plena.
Vontade. Para desfacer a subxectivación dada hai que ter vontade (173)Mudar o ser por ter a valentía de facelo (173). Cada un vibra na profundidade que decide ( 173) Unha mente desprogramada está desprovista de moral, unha mente reteriotalizada só ten a moral do escravo, e múltiples son as estratexias mediante as cales cre en aparencia ser libre, autónomo, de por si. Capitalismo e fascismo. Psicoloxía da escravitude pon de manifesto esas estratexias. De primeiras pode que nos sintamos oprimidos por un manexo do sxceito tan perfecto, tan perfeccionado, pode que nos sintamos tentados pola inmediatez ofrecida, mesmo pode que nos sintamos premiados coa falsaria igualdade de non sermos diferentes. Porén, somos realmente nós? Non é que o capitalismo funcione como culto, senón que se converteu a si mesmo en deus (172) Mentres nós, ti e mais eu, queiramos, mentres, só mentres.
ASDO.: Xosé M. Eyré
↧
↧
crítica de POR QUE AS SOMBRAS NON TEÑEN OLLOS
ESPÍAS NA SERRA DA PENA
Título: Por que as sombras non teñen ollos
Autor: Luís Manuel García Mañá
Editorial: Xerais
O 22 de febreiro de 1944 un bobardeiro Hudson da Royal Air Force, que saíra de Xibraltar, estrelouse na Serra da Pena,á altura do marco número 125 da fronteira entre Galiza e Portugal, entre o concello de Calvos de Randín e a vila portuguesa de Montealegre. O primeiro en chegar ao lugar do suceso será un contrabandista galego, Xosé Benito, quen se fai cunha pistola e unha carteira con documentación pertencente a un dos seis falecidos. Dá así inicio a última novela de Luís Manuel García Mañá, unha novela de espías na Raia Seca, territorio especialmente querido polo autor para as ficcións ( e non só) das súas obras. Unha novela de espías desde o momento en que tanto os aliados como os nazis, xa á beira da derrota, amosan moito interese polo contido dos documentos desaparecidos e que Xosé Benito, contrabandista experimentado, agachou convenientemente e dos que só el coñece o paradeiro. Pode que eses documentos conteñan informacións relativas á operación Overlord ( desembarco en Normandía), cousa que interesa aos dous bandos.
Hans e Jaakkina son do servizo secreto nazi, mais xente intelixente que observa como a tolemia de Hitler leva a Alemaña cara a unha derrota segura e próxima. É máis, Hans xa está na listaxe negra despois da caída de Canaris, polo que tentará unha aproximaxión aos aliados que se producirá en Vigo, naquel Vigo laborioso mais infestado de espías dun e doutro bando. Son personaxes ambivalentes Hans e Jaakkina, que fan un dobre xogo, por un lado traballan para os servizos nazis mais por outro simpatizan cos aliados, é dicir: abominan da barbarie do nazismo, aínda que sexa a última hora, cando a derrota parece cousa de horas. E teñen que realizar a súa misión en territorio hostil. Expliquemos isto de territorio hostil. Non queremos dicir que a Raia Seca se posicionara con respecto aos bandos da II Guerra Mundial, non, simplemente que é territorio hostil para calquera. As aldeas e pobos da Serra da Pena son territorio hostl para calquera. A vida nelas non é sinxela, é o que queremos dicir, é unha vida dura, e mais en pleno inverno. Só é territorio amigábel para os contrabandistas, se tal, para a ramboia. Para xentes como Xosé Benito ou o seu socio portugués Rui. A eles axúdaos. Mais para os resto dos mortais é un lugar onde vivir, onde o vivir se fai duro, máxime naqueles anos de penurias e escaseza. Precisamente a novela, por riba de ser unha novela de espías, xénero desacostumado na literatura galega, é unha novela sobre a vida das xentes arraianas, sobreo seu vivir e penar. Todo o contrario doutras ficcións nas que os axentes dos servizos secretos se moven no luxo, dentro do que cabe, de cidades populosas como Lisboa, por exemplo. O autor pon moita a tención na descrición tanto físca como do vivir das xentes da Raia Seca.
Terá que se agardar deica a morte de Xosé Benito, quen, coas derradeiras forzas que lle permiten articular palabra, deixe unha pista sobre onde se atopan agochados os documentos. Mais Jaakkina non está en condicións de descifrar aquelas palabras aparentemente inconexas, non o estará deica que un suceso puramente fortuíto a deixa en condicións de saber que era o que o finado quería dicir na súa enigmática mensaxe final. Jaakkina, que está alí baixo a tapadeira de ser unha estudosa da arte e historia que quere facer unha reportaxe sobre os castelos da zona, e que atopa na tía Palmira, indiana retornada e solteira, que posúe o único luxo do lugar ( un retrete), unha anfitrioa que a acolle con moito cariño pois Jaakkina fora quen coidara a Xosé Benito, sobriño seu, na súa agonía e morte. Jaakkina, que ten un affaire amoroso con Hans, mais acaban distanciándose. Jakkina, a verdadeira personaxe clave. Non é unha muller fatal. Simplemente unha muller a redor da cal se move a novela, unha muller que sabe situarse no centro de atención do lector, da trama, e dun tenente da Garda Fiscal portuguesa, personaxe secundaria que, porén, rematará tendo moito que ver no futuro de Jaakina. Porque esta é unha novela de espías con happy end. Contada polo dereito, sen fisuras nin ampulosidades barroquís, con moitas atención ás descricións e á representación do modo de vida arraiano naqueles anos 40 mediados, onde aínda perviven a luz de carburo, as lendas de lobos e as covas e riscos montesíos.
ASDO.: Xosé M. Eyré
↧
crítica de CANDO LEVANTEN AS BRÉTEMAS
IMAXES DE GUERRA
Título: Cando levanten as brétemas
Autor: Josip Mlákic´
Traduce: Jairo Dorado Cadilla
Editorial: Huguin e Munin
“Cando levanten as brétemas”… “estaremos fodidos” ( 176) Con esta contundencia se expresa Jakov Sarder na novela de Josip Mlakic´ que traduce Jairo Dorado para Huguin e Munin, facendo referencia á desprotección en que quedarán unha vez que as brétemas inexistentes permitan ao inimigo fixar obxectivos con clareza para atacar. Josip Mlákic´ é un existoso novelista croata e Jakov Sarder a súa personaxe principal nesta novela que hoxe nos ocupa. Unha personaxe que, seguindo pautas médicas, escribe nun caderno imaxes para desta maneira contribuír ao melloramento do seu estado. Esas imaxes, 24, son en realidade relatos, e a través deles ofrécesenos unha descarnada visión da guerra na que chaman á a atención varias cousas. Non é casualidade as varias veces que Jakov Sarder -bon lector e dono dunha “biblioteca ideal” composta por dez volumes- fai ao escribidor de Vargas Llosa , toda vez que a novela do sudamericano explora o universo de relacións entre a realidade e a ficción, que é o que Mlakic´pretende nesta novela. Pero si soprenden moito máis, estamos en guerra, non se esqueza, a enorme presenciae uso da música, desde os Rolling Stones, Scorpions ou AC/DC até autores locais como Bijelo Drugme, Dragma Mirkovic´ ou Dorde Balasevic´. Tanto a música como a literatura son realidades ben diferentes,m esmo opostas, á guerra: mais esta é unha guerra, un tanto especial, haina e hai que estar nela, e polo tanto pasar o tempo de xeito que esta nos afecte o menos posíbel. E música e literatura permiten esa miraxe, permiten instantes que alonxan o conflito bélico a un segundo plano.
Nesa biblioteca ideal tamén figura repetidamente Ivo Andric´ (Nobel 1961, A ponte sobre o Drina está publicada en galego por Rinoceronte) con “ O mestre e a margarida”, e hai unha influencia innegábel da sétima arte a través de figuras que tamén son literarias, tipo Philip Marlowe, e das telenovelas. Chandler e Kundera tamén están nesa biblioteca ideal, así como Alguén voou sobre o niño do cuco ( Ken Kesey) que merece especial atención por ser un dos primeiros achegamentos da literatura moderna á psiquiatría, que tamén é un dos obxectivos de Mlakic´, pois o doutor que lle pide a Jakov que escriba ten intencións similares. De xeito que en Cando levanten as brétemas atopamos a literatura como terapia dun xeito moi salientábel. Mais falabamos do que sorprende na novela, volvamos ao rego. Jakov Sarder móvese de búnker en búnker cunha facilidade espantosa, en realidade viaxa coa condicionante da guerra pero con bastante liberdade e frecuencia, mesmo escapa do cárcere ( é un asasino) e é reclutado novamente sen maiores problemas. Menos sorprendente é a relación que todos os protagonistas teñen co alcol, outra fuxida á que se ven condenados con moita frecuencia.
A guerra. Iníciase tras a disolución de Iugoslavia e remata coa creación da República de Bosnia e Herzegovina. Retrátase nunha narración que pretende ser honesta e foxe de calquera modelo clásico de literatura bélica, sendo en boa maneira un exercicio autobiográfico pois Jakov escribe sobre o que ve e sobre o que protagoniza. A novela, estruturada en cinco partes, comeza cada unha das partes en terceira persoa e dando conta do que lle acontece ao Jakov enfermo, para despois dar paso ás 24 imaxes, repartidas nas cinco partes, que xa van escritas en primeira persoa. Cabe agora preguntármonos, pois é o que o autor pretende, sobre a relación da ficción de Cando levanten as brétemas coa realidade. Até que punto resulta un achegamento veraz? Precisamente por iso prescinde de calquera referencia da literatura bélica, non quere transitar camiños xa andados. Unicamente se fixa naqueles títulos, antes xa falamos deles, que lle poden ser referenciais ao seu propósito, Ken Kesey ou Vargas Llosa sería case unha fraude que non apareceran –tamén Borges aparece algunha vez.
A novela lese cunha sensación de incomodidade pretendida autorialmete para que nos preguntemos a cerca do que estamos lendo. Se cadra incomodidade non é palabra máis xusta pero si a que mellor se axusta á sensación de estarmos lendo sobre unha guerra con tanta música polo medio, con tanta presencia cinéfila polo medio, que case parece mentira, que case parece que a guerra é un accidente incontrolábel máis pero que a música, a literatura e o cinema nos achegan a verdadeira realidade. Cando é ao revés. A guerra é o único certo. Todo o demais é accidentabilidade ocasional, útil para agachar a crueza bélica da realidade, sen máis.
Agora a ver cantas novelas como esta son neceasarias para que nos decatemos da inxustiza das guerras. Aquí hai guerra porque hai guerra e a xente morre porque hai guerra, pero non hai obxectivos bélicos, só necesidade de chegar vivo a mañá. Do resto a guerra agacha horrores como o de que o protagonista mate por matar, mesmo compañeiros. A guerra, segundo esta novela é iso, matar por matar, porque hai un inimigo.
ASDP.: Xosé M: Eyré
↧
crítica de AMOR É UNHA PALABRA COMA OUTRA CALQUERA
TRES DÍAS DECISIVOS
Título: Amor é unha palabra coma outra calquera
Autor: Francisco Castro
Editorial: Galaxia
Adoita empregarse esta frase cando nese lapso de tempo acontece algo extraordinario que muda maneira de pensar ou de actuar dunha(s) determinada(s) personaxe(s). Como acontece aquí, desde que que Carla atopa o cadáver de María Xesús, traballadora do fogar que aparece morta cando ela regresa á hora do xantar. Desde entón, ese día e os dous posteriores van abrir unha fenda entre a Carla de antes e a de despois. Esa é a razón de que nos inclinaramos por este título, aínda que puidera parecer máis propio algún que se referira á desmitificación do amor. Falamos do amor cursi, do amor de telenovela, das cancións melíflúas ou dos filmes acaramelados, pois esas son as plataformas que nos achegan un amor que se mira no embigo, que se fai o centro da vida e evita que ollemos a vida coa neutralidade necesaria para despois non levar desgustos. Tal era o amor que Carla sentía por Xabier, un amor de submisión total, só existían Xabier e o mundo de relacións que se foi creando entre ambos. Un amor de submisión, repetimos, pois este tipo de sentimento non deixa de ser outra estratexia para que a muller se entregue submisamente pensando que o ùnico que fai é acceder a un mundo privilexiado. O do seu amor con tal home.Por certo que velaquí un caso deixa dunha visión un tanto medievalizante, só que agora é a muller a protagonista activa, suxeito e obxecto á mesma vez. E adoita presentarse de maneira tan linda, tan bonita, tan excepcional, este amor, que non é rara a muller que se namora do propio amor, esta concepción do amor que as fai sentirse privilexiadas á vez que as escraviza.
Porén, esta desmitificación deste amor, sen deixar de ser obxectivo, deixa de ser obxecto principal da novela unha vez que aparece a morta e entra en xogo a policía coas súas investigacións. Pouco a pouco vaise producindo a deslocación, teñen máis interese as averiguacións da policía, que sospeita dun asasino en serie e vaise difuminando a desmitificación, especialmente intensa nas primeiras páxinas, nos primeiros capítulos dunha novela que tende ao capítulo breve e posúe un narrador en terceira persoa capaz de contar con desenfado e amenidade mesmo dirixíndose ás personaxes e procurando instantes reflexivos ( sobre o sexo, sobre o amor, sobre os sentimentos) que obriguen a pensar que o que se está escribindo non é máis que a liberación dunha estratexia de dominación, a que supón o amor dos príncipes azuis. Porque Carla, unha vez abandonada polo seu marido, Xabier, non volverá a ser a mesma aínda que lle custe rachar coa súa vida pasada e aceptar un novo sistema de relacións interpersoais. Entra en xogo tamén unha terceira persoa, o namorado de María Xesús, un fotógrafo especializado en fotografar a beleza da muller normal, a que camiña ao noso carón pola beirarrúa, a que cruza o paso de peósn canda nós,a que vén coas bolsas do supermercado. Para nós ten especial importancia esta defensa da beleza da muller normal,a beleza da muller que non aparece nos catálogos de moda,porque é a beleza a que os seres normais temos acceso e porque é moi grande, tan grande que non necesita de longas horas de maquillaxe nin de sesións de retocado unha vez feita a foto.
Entón establécese na propia Carla un triágulo amoroso entre a nova concepción do amor que lle ofrece o mozo da morta María Xesús, a súa vella concepción do amor de bolero e as necesidades que ela vai sentindo en cada momento. Porén, os cambios que se produzan en Carla non van ser a única transición que se estableza, nin o paso a unha novela policial: hai outro máis importante e definitivo. Segundo imos lendo na novela ímonos decatando de que esta ten unha trama pouco diversificada e un número de personaxes bastante reducido, o cal quere dicir que Francisco Castro está explorando as marxes da novela como xénero, posto que a estratexia narrativa é a dunha novela breve e non a dunha novela convencional.
Novela de denuncia, cunha lectura amena e desenfadada, que non renuncia ao sorriso e que conta cunha lista en spotify de consulta gratuíta, que pon en solfa o amor cursi, ese amor falsamente romántico ( o romanticismo é outra cousa), propoñendo unha lectura da vida máis realista e menos escrava, menos submisa, máis libre.
ASDO.: Xosé M. Eyré
↧
crítica de LIQUIDACIÓN DE EXISTENCIAS (Ramón Caride, Xerais)
REALISMO INCONDICIONAL
Título: Liquidación de existencias
Autor: Ramón Caride
Editorial: Xerais
Están nun libro, mais estas historias ben podían saír nun telexornal, en medios xornalísticos ou mesmo na realidade da nosa andaina vital. “Tan aterradoras, tan cómicas, tan absurdas que abalan entre a empatía e o noxo”, como ben di a presentación editorial do novo libro de relatos de Ramón Caride. Oito relatos e unha novela curta intercalada entre cada dous relatos. En total nove historias dun realismo descarnado, un realismo de hoxe, do hoxe que nos aboura por todos lados con noticias dunha cruel inhumanidade. Porén esta acusada sincronía non opera que as historia sexan flor de un día, senón que a selección temática as eleva a intempoprais. Un desafiuzamento é cruel hoxe e en calquera tempo que o queiramso imaxinar. Podiamos escoller un desafiuzamento como exemplo ad hoc, mais é que en Liquidación de existencias hai un desafiuzamento, non podía faltar nesta feira de historias mundanas. Historias entre as cales se intercalan tarxetas de presentación localizadas todas nun “Polígono outlet”, dúas palabras que proceden de mundos antagónicos (“polígono” ten que ver coa laboriosidade, coa industria, co traballo; “outlet” ten que ver co mundo do refinamento da moda) e que sitúan moi ben a realidade entre a cal vivimos.
Unha romanesa pedindo na porta do súper do polígono, deféndea do seu chulo un policía que andaba por alí e que despois se vai “ocupar” con outra romanesa nun puticlub. Tráfico de seres humanos, non é a única vez que a atoparemos, e tamén esa moral inmoral, esa moral de patacón, esa moral de aluguer, que serve para unhas cousas e é absolutamente inútil para outras. Unha limpadora de hotel enganada polo seu home, historia cun remate sorpresivo e contundente. Precariedade laboral en “Ou de pé ou de xeonllos”. Malversación de capitais en “Marca España”, portador dunha fina e evidente ironía que as noticias de actualidade poñen en evidencia. Un vello comunistas homenaxeado en “Chámalle XY”, moi consecuente coas súas ideas e con parella de dereitas. As ideas, os ideais valen para o que valen e deixan de valer cando a ocasión é propicia. Un detective privado na procura de Nayla, que fuxiu porque o mozo lle pegaba. Outra volta o tráfico de seres humanos se se quer. Onde resulta innegábel é en “A consolidación do sector terciario” pois é a auténtica protagonista do relato, un realto que nos leva fóra das fronteiras galegas, a terreo albano-kosovar. Tamén hai lugar para o humor en “Veteranos das guerras psíquicas”, dous veciños que se levan mal e un deles que sentencia “Isto con Fraga non pasaba”, con Fraga nin sequera chovía. E para finalizar os relatos “Barra libre” onde unha muller, Sandra, que vai quedar sen nada, mesmo sen marido, mais vai ter que seguir pagando a hipoteca, argallla unha sagaz vinganza. Unha vinganza que na vida real non serve de nada, porque é ficción, si, mais nunca está mal un pouco de xustiza poética, polo menos.
Queda aínda a novela curta, fraccionada en catro entregas, que tematiza un secuestro exprés, levado a cabo por dous afeccionados e que sae ben até que se lles vai a cabeciña e acaban sendo vítimas da súa imprudencia. Entre a novela curta intercalada entre cada dous relatos, as taxetas de presentación entre cada novo relato ou parte da novela curta, e os relatos que tamén se pode dicir que van intercalados cada dous entre cada parte da novela ( cun para encetar e outro para rematar, com excepcións) componse un xogo de fraccionalidades que non deixa de ser equivalente á realidade, pois vivimos unha realidade fraccionada, escoitamos as noticias fragmentariamente, facendo caso a unhas e desbotando outras, mesmo comemos fraccionadamente ou dormimos tamén fraccionadmanete entre pesadelo e pesadelo. Porque o autor, calquera autor e neste caso como exemplo, ten que ser testemuña do seu tempo, ten que reflectir, dun xeito ou doutro, de maneira intencionada ou por contraste, como se vive no seu tempo. Do contario, un autor que só serve para pasar o tempo, fraccionariamente, por suposto, de pouco utilidade é. E o que non resulta útil desbótase coma refugallo.
ASDO.: Xosé M. Eyré
↧
↧
crítica de CINCO HORAS CON MAURO (Pere Tobaruela, Embora Edicións)
O PERIPLO DE MAURO
Título: Cinco horas con Mauro
Autor: Pere Tobaruela
Editorial: Embora
Mauro é un rapaz que sofre acoso escolar, buylling que se di agora, por parte duns abusóns, os Pes, de Pesadelos. Pedro, Paulo, Pemón e Pepeiño fanlle a vida imposíbel no colexio, obrigándoo a beber dos seus propios mexos, por exemplo. Consulta o probelma cos seus pais, mais estes non están dispostos a intervir e, polo tanto, debe valerse por si mesmo. A estratexia que elabora consiste en saír da aula antes de que os Pes se metan con el,e consígueo mais iso provoca que estea fóra da escola antes de que a súa nai chegue recollelo. Entón, Mauro bota a andar ao chou, con tal de afastarse dos Pes,e, roído pola fame, vese obrigado a roubar unha mazá, sendo perseguido polo froiteiro. O de Mauro é un auténtico periplo por rúas que non coñece, mais non todo van ser malas noticias,no seu deambular crúzase con Antón, músico que toca na rúa e cuxas melodías enfeitizan a Mauro. A novela de Pere Tobaruela adquire entón tintes máxicos, pois as notas musicais toman vida e van na procura de Mauro, falando con el e levándoo deica onde está Antón tocando a frauta. Rapidamente empatizan o músico e o rapaz e Antón decide levalo á súa casa, un habitáculo improvisado nunha casa a medio construír. Despois desta virazón cara ao fantástico, aínda se cruzará no seu camiño “unha vella vestida estrafalariamente, con roupa de cores rechamantes e unhas lentes moi brillantes que parecían feitas de purpurina” sen abandonar ese rexistro, aínda que no remate volva ao realismo, un realismo evidentemente condicionado polo fantástico anterior.
Esta é a maneira en que Pere Tobaruela encara un dos temas universais nas escolas. Abusóns sempre os houbo e, por moito que poñan en inglés e a prensa alarme sobre o caso, seguirá habéndoos. Non é que que queiramos ser malos agoreiros, simplemente que os rapaces poden ser moi malvados, coma se estiveran forzando unha nova fronteira, e con frecuencia sono. Historias coma esta serven para concienciar da súa existencia, da súa realidade, porque é necesario. Os pais de Mauro non actúan cando este llelo comunica, coma se por ser un tema universal, de sempre, haxa que seguir aturándoo,coma se fora un mal propio da idade na que está. Nada máis lonxe do desexábel. Que os rapaces poidan ser crueis, que de feito o sexan con frecuencia, non quere dicir que iso estea ben, que sexa algo desexábel. Senón que é unha realidade maléfica contra a que hai que loitar, como acabarán comprendendo os pais de Mauro, logo do periplo do seu fillo fóra da casa.
Obras coma esta de Pere Tobaruela fan que o lector tome conciencia de que, se é o caso, o seu non é o único no mundo. Que iso lle acontece a moitos outros tamén. Sempre hai algún rapaz con características especiais ( é pequeno, leva lentes, moi delgado ou gordo etc.) con quen resulta doado meterse, de quen resulta doado abusar. Porén iso non xustifica que se abuse del, dela, deles, non é natural abusar do inferior ou diferente, só é cruel. E é algo contra o que loitar desde os primeiros indicios, non se consegue nada obviándoo, agardando a que o tempo cicatrice as feridas, ou poñendo todas as esperanzas nunha axuda fantástica. Trátase dun probelma real, e coma tal problema real cómpre poñerlle solución dentro do eido da realidade. Non será fácil, seguro que non, do contrario non sería un problema enquistado. Nin sequera é un problema contra o que se estea loitando convincentemente. Por cada un que se denuncia e sobre o que se traballa, moitos outros son padecidos en silencio, nese silencio cómplice que Cinco horas con Mauro racha.
ASDO.: Xosé M. Eyré
↧
crítica de HAI QUE MATALOS A TODOS (Héctor Carré, Xerais)
TENTATIVA DE BEST-SELLER
Título: Hai que matalos a todos
Autor: Héctor Carré
Editorial: Xerais
Refírese aos xornalistas. Toda a novela é unha intensa reflexión sobre o exercicio do xornalismo, cales son os seus límites éticos e o seu papel como regulador social facendo posíbel a existencia da democracia, pois non hai democracia sen o libre exercicio do xornalismo. Con factura de best-seller, todo comeza cando dous mozos gravan sen querer un accidente de tránsito no cal o condutor ía borracho e ademais tratábase do mesmísimo príncipe, o herdeiro da coroa. Paralelamente, Frikeloca, limpadora de hotel, fotografa, co seu mobil tamén, o presidente do goberno morto e esposado nun cuarto dun hotel bonaerense. Á súa vez, un xornalista inquedo, cuns seus colegas, pon en marcha O Improbable, páxina internética na cal figuran noticias certas e outras que son mentira, podendo os internautas votar se unha noticia é verdadeira ou falsa. E xa temos todo preparado para o inicio dunha trama que se vai engedellando pouco a pouco. O improbable remata sendo unha páxina de referencia cando publica a morte do presidente do goberno acompañando a noticia coa fotografía. Dáse entón o debate de se é ético ou non a publicación da tal fotografía, se era necesario ou non a publicidade dunha fotografía que suxire que o presidente observaba unhas prácticas sexuais bastante relaxadas, ou a tal fotografía debería ficar no ámbito privado. Entón ponse en narcha tamén o CNI, porque o presidente en funcións pode verse afectado pola publicación do vídeo, non da foto. A foto do presidente morto, con ser dun grande interese temático capaz de dar para unha novela, terá que ser outra, porque aquí só serve para facer de O improbable un medio de éxito. Esa liña temática fica esgotada niso, por moito que o lector se pregunte por un desenvolvemento da trama da morte do presidente non o vai atopar nesta novela.
Nesta que é unha novela con luces e sombras. Entre as luces atopamos as atinadas descricións de lugares tan afatados como Bos Aires, Edimburgo, Casabalanca, Madrid, A Coruña ou Rianxo, alén dunhas personaxes atraentes ( un xornalista inquedo, un vello xornalista moi experimentado, unha parella de mozos tentados polas drogas, un membro do CNI eficaz nas misións que lle encomendan…). Polo camiño do thriller, esta é unha novela ( non esquezamos que o autor é tamén director de cine) que engancha porque o alcance da trama é fondo, afecta ás vidas dos lectores cando se reflexiona xa non sobre o papel do xornalismo, do que xa falamos, senón tamén sobre o propio dos servizos de intelixencia, até que punto eses servizos de intelixencia serven para perpetuar no poder a quen está nel e até que punto serven para garantir a democracia como sistema político ideal. A pouco que o lector enceta a novela xa sabe que lle vai ser complicado deixar de lela porque o enguedellamento temático o capta ás poucas páxinas. Entre as luces tamén contamos o uso da primeira persoa e a terceira omnisciente, cando convén unha e cando convén a outra, non cabe dúbida de que son dous puntos de vista complementares que, ben usados, o interno e o exeterno, deixan unha sensación de completude na novela que o lector agradece moito.
Entre as sombras, ademais do fío temático da morte do presidente, claramente desaproveitado, están certos usos lingüísticos problemáticos como escadas por escaleiras (35) , resollo por folgos (65), danllo por dánllelo (70) ou embrollo (223), vereime por vireime (186). Problemáticos ou mesmo imposíbles, quen imaxina un coche de aceiro hoxe en día (159)?. Imposibles e moi perigosos, na páxina 163 confúndense dúas personaxes ( Despois do encontro con Toni, Capelán empeza a crer que Tesa podería ter razón. Toni e Capelán son a mesma personaxe). Unha mágoa para unha novela que integra o xénero negro, a novela de espionaxe, as reflexións sobre o xornalismo e o papel dos servizos de intelixencia na democracia. Unha mágoa porque o resto a novela conta cunha intriga, malia o desaproveitamento do fío da morte do presidente, que atrae aínda que o remate sexa politicamente correcto, non sorprenda na medida en que se creou tensión anteriormente. Unha intriga dos nosos días porque as condicións sociais que estamos a vivir vense reflectidas na trama, sendo esta moi actual polo presencia de indixentes sen teito senón que tamén cadra politicamente ben.
ASDO.: Xosé M. Eyré
↧
crítica de SON NOXENTO (María Xosé Queizán, Xerais)
SUSO, O NOXENTO
Título: Son noxento
Autora; María Xosé Queizán
Editorial: Xerais
Suso é un noxento, el mesmo se define así, polo que se presupón que algún coñecemento de ética si debe ter, o que pasa é que, sinxelamente, non está polo labor de observala. Un noxento de categoría, non se queda no machismo de pichabrava que xa lle abonda a si mesmo para caracterizarse como noxento, é capaz dunha degradación que o volve moito peor, nin sequera a pederastia o para e chega a violar a súa propia filla. Non consente que nada se interpoña ante o seu desexo sexual, absolutamente nada.
Son noxento é en boa parte a historia dun braguetazo, porque Suso, desde que se lle pón diante Lilí, xa non é quen de desviar a vista para outro lado. Lilí, ese físico escultural, filla de don Alberto Mora, empresario de éxito, un empresario dos nosos días, que despide obreiros para contratar outros en condicións laborais máis precarias. E , con todo, consegue ser aceptado na familia, casa con Lilí o Suso que antes vivía nun cuarto alugado por Filo ( exputa) e Toni, amigo de Suso. El é un noxento e goza sendo noxento. María Xosé Queizan logra que encaixe este noxento na familia perfecta de don Alberto Mora. O braguetazo perfecto. Un ser abomínábel na familia perfecta que compoñen un empresario con licenza ( dálla a muller) de pernada e unha esposa que sabe mirar para outro lado a fin de manter o seu status, tan cega,a forza de non querer ver, que inclusive ve cousas boas en Suso. Por iso, por non querer ver, non porque Suso posúa características loábeis e sexa cuestión de perspectiva. É por non querer ver. Igual que existe, como existe, o machismo porque tanta xente mira para outro lado, como se non mirando desaparecera o problema. Mais o problema non desparece con ese tan político mirar para outro lado, deslocando o tema. Todo o contario, enquístase e vólvese moioto máis difícil de erradicar.
Esta novela breve está contada enprimeira persoa, de modo que a linguaxe serve parar caracterizar o noxentismo de Suso, cunha linguaxe vulgar que non escapa aos castelanismos e que presenta un Suso que é personaxe de pouca cultura, malia o cal accede a expresións como à la belle étoile (72) e ten coñecemento das aventuras de Ulises, algo unicamente explicábel como interferencia autorial no narrador. Ademais dunha crítica do machismo tamén o é das condicións sociais que vivimos hoxe en día (a través do sogro) e da propia igrexa, tamén tan cega dinte dos problemas de pederastia que ten no seu seo. O ünico que detén un pouco a Suso e o SM, o Sado Maso, que el, en principo, non entende, mais que acabara por aceptar porque a propia sociedade ten comportamentos Sado Maso. A perspectiva desde a cal hai quen goza facendo mal noutros non é evitábel. Nin tampouco que eses mesmos nos que se exerce violencia gozan con ela. Unha durísima crítica social.
Moito máis que a denuncia do machismo, que converte a novela en testemuña dos nosos días, e resulta obxectivo principal nela. Un machismo enquistado na sociedade e que se reflicte inclusive a través da música. Toda a novela está trufada con pedazos de cancións, na súa maioría da denominada “salsa” , rancheras, e etamén música popular.Ás veces ofrecen un contraste un tanto cómico porque novela non está escrita coa única finalidade de revolver as tripas de quen le. O que se pretende é remover conciencias, aquelas que permiten que o machismo sexa un problema por resolver aínda. E nese remover de conciencias tamén hai tempo para o riso, na nota introdutoria xa advirte que “pasou un mes de agosto diante do ordenador sen parar de rir” (7)
Por moito que a autora diga, na nota introdutoria, que non coñece ninguén coma o Suso, tan amoral coma o Suso, cabe pensar que a sociedade acubilla un bo número de suxeitos deste estilo. Efectivamente, non toda a sociedade é así, non todos os homes son pichabravas como o Suso, mais iso non debe pecharnos os ollos porque a realidade é que hai moito noxento estilo Suso polo mundo adiante. Tampouco a pederastia ou o incesto son pan de todos os días, mais están aí, son unha realidade incontestábel.
“Sei que non só o comportamento, senón o vocabulario do libro é abominable. A ética e a estética valídanse mutuamente (…) Neste caso invalídanse. As palabrotas e blasfemias que ten o Noxento na punta da lingua, conforman un discurso eticamente indigno” (8)
ASDO.: Xosé M. Eyré
↧