ferradura en tránsito

ÉPICA MARIÑEIRA Á MOCIDADE
Título: Mocidade
Autor: Joseph Conrad / Traduce. Alejandro Tobar
Editorial: Huguin e Munin
Nado en Berdiczew ( actual Ucraína), a vida de Józef Teodor Konrad é coma unha inmensa novela da cal foi deitando bocados nesta ou naquela obra. Durante 16 anos da súa vida estivo ao servizo da Royal Navy e parte da súa experiencia mariñeira aparece reflectida nesta Mocidade, novela breve ou relato longo que relata a viaxe a Bangkok dun vello barco cargueiro, todo escanastrado, o Judea, que xa para saír de Inglaterra ten problemas debido ao mal estado xeral do navío. O protagonista, Marlow, o mesmo Marlow que reaparece en Lord Jim, Chance e Corazón da escuridade (posto en galego por Manuel Outeiriño, 1997, e Eva Alamazán, 2009) relata a súa primeira viaxe como 2º oficial, que se produce no vello cargueiro escangallado e que ten como obxectivo levar un frete de carbón a Bangkok. A onde nunca chegará, pois o carbón combustionará expontanemaente e non darán redicdo o impacto do incendio senón que este afundirá o cargueiro, precisamente cando o mar estaba máis en calma e o ceo era azul, xa no Oriente. Porén, a tripulación sálvase. Pois dan chegado a terra nos botes salvavidas.
Toda a obra é un canto á mocidade, de aí o título, que, malia a falta de experiencia está recuberta de ilusión. A ilusión que xa non ten o resto da tripulación, porque Conrad rodea a Marlow de mariñeiros experientes, curtidos en mil lides no mar. Por iso tamén toda a obra é un canto á vida no mar, épica mariñeira de quen ten o valor de se enrolar no vello cascarón do Judea, que cando quere facerse ao mar precisa de tres tentativas antes de asegurarse a navegabilidade da nao.Para navegar nel o cómpre moita ilusión, como é o caso de Marlow, exultante por ser a súa primeira singradura como segundo oficial, ou moita experiencia, como a que atesouran o resto da tripulación. Porén esa experiencia de pouco lles ha valer e si resultara se cadra máis útil a ilusión de Marlow, que malia ser tamén a súa primeira singradura nos mares do Oriente, nunca perde o norte e é quen de enfrontarse ás situacións que se lle presentan mentres algúns dos outros mariñeiros desfalecen. O tránsito da mocidade ó mundo dos adultos e das súas responsabilidades é narrado co pano de fondo do mar e da vida a bordo, aquí como en The shadow line.
Deste xeito, Mocidade, ten dúas partes moi marcadas. Dunha parte toda a serie de avatares que sofren en Ingleterra, antes de partir para Oriente, e doutra toda a peripecia xa en mares orientais. A do políglota Conrad é unha obra que abala entre o romanticismo, o colonialismo, o modernismo e o realismo, sendo neste caso o realismo quen explica a obra. De aí a atención ás descricións, nas que pormenoriza o máximo posíbel, aínda que tamén é certo que se serve de determinados clixés á hora de tratar o resto da tripulación, agás o capitan, tamén é certo que moito que ver niso teno a pouca extensión da obra. Porén, malia esa pouca extensión, a mestría de Conrad percorre desde a primeira á derradeira liña do relato que Marlow fai da súa iniciática viaxe. Por certo que resulta ben difícil non ler a Conrad lembrado soneto de Cabanillas onde se conta unha treboada no mar.
Huguin e Munin preséntannos a posibilidade de gozar da narrativa dun dos autores en lingua inglesa máis interesantes do XIX. Pois escolleu a lingua inglesa para a súa creación literaria, malia que non era a lingua que, en principio, mellor dominaba, acadando un dominio léxico certamente notábel e, no que se refire á terminoloxía marineira, sorprendente inclusive para un inglés.
Huguin e Munin preséntannos a posibilidade de gozar da explendida tradución de Alejandro Tobar, arroupada por un corpus de notas que fan da lectura unha experiencia totalizadora e impagábel por canto aprendemos da contextualización mentres imos lendo.

ASDO.: Xosé M. Eyré

POR UN LUGAR MELLOR

Título: Camiños na auga

Autor: Manuel Nüñez Singala

Editorial: Galaxia

NO 2001, Victor Omgbá publicaba Calella sen saída convertíndose no primeiro escritor afrogalego, e tamén na primeira reflexión sobre a inmigración que albergaba a nosa literatura. Hoxe, quince anos despois, Manuel Núñez Singala dá á luz Camiños na auga, que é a segunda mais a primeira dada ao prelo por un autor galego. Sen matices autobiográficos, a de Núñez Singala é unha novela de aventuras e formación, que denuncia as duras condicións de vida dos negros albinos en África, así como a trata de negros que constitúe o negocio dos caiucos mediante os cales tratan de introducirse en Europa. Szymo, o protagonista central de Camiños na auga é un negro albino nado nas marxes do lago Victoria, un dili, carne de negocio, pois son moi apreciados para determinadas prácticas máxicas, mais para esas prácticas levárense a cabo teñen que morrer, teñen que estar mortos para que o seu sangue e o seu corpo poida ser utilizado nelas. A falta de pigmentación fai que tamén sexan persoas que teñen que ter moito coidado co sol,a fin de que non os dane. Privado da familia desde neno, pois a súa nai, para protexelo, ingrésao nun colexio do que non sairá en catro anos, e cando o faga será para decatarse de que a súa nai xa ten outra vida e el non encaixa. Realmente el non encaixa en lugar ningún até que en Kalenie, nas beiras do Tanganica, unha familia se faga cargo del. Alí coñecerá tamén o amor de Josephine, mais o terror volverá instalarse na súa vida coa súa morte. Entón, o seu pai adoptivo faille un agasallo moi especial, unha canoa, xa non pode permanecer máis en Kalenie mais ten ao seu dispor un medio de transporte que o leve a un lugar onde a súa diferenza non o condene. Emprende entón un periplo naval que trae á sua vida a Malaïka, unha muller viúva perseguida por unha saqueta con ouro e para violala. Con ela volve coñecer os meles do amor, mais a diferenza de idade fará que non prospere a relación máis alá da mutua axuda que se poden deparar entre eles até chegar a Kisangani, a onde chegan en tren procedentes de Ubundu, xa rematado, polo tanto, o periplo naval polo Lukuga e mais polo Lualaba, pero aínda lle quedará navegar o Congo deica Kinshasha. Despois, desde alí até Matadi, principal porto do Congo, e desde Matadi a Luanda, Walbis Way, Lobito até Nouadhibou, xa en Mauritania, desde onde viaxará, xa con Jean-Paul, até as Canarias en caiuco.

Camiños na auga é unha novela realista, segundo palabras do autor, nacida ao abeiro dalgunhas informacións xornalísticas e audiovisuais, que exalta valores como a fraternidade e amizade mentres fai ver que a diferenza é algo positivo e non unha condena. O nome do protagonista, Szymo, é unha homenaxe a Moszy, aquel mozo albino que en 2009 chegaba en caiuco ás Canarias segundo lía o autor na prensa francesa.Non será a única homenaxe. A verdade é que non deixa de ser estarrecedora a caza a que se ven sometidos os albinos africanos, que unha diferenza como a da cor leve a unha salvaxada semellante pon os cabelos de punta. Mais aínda se a razón son prácticas de maxia, co enraizadas que están estas crenzas no continente africano. Que no século XXI pervivan constitúe unha dura a cusación a unha humanidade que está moi intersada nos ricos recursos naturais africanos pero fai moi pouco pola divulgación cultural. Estámolo vendo na crise dos refuxiados que golpea Europa estes momentos. Todos podemos ser refuxidados nalgún momento, ou temos na familia quen foi na procura de mellor fortuna a outras fronteiras, aínda así as imaxes dos capos de refuxiados non deixan de parecernos unha anécdota exterior a nós.

Szymo ten o soño de ir a algún lugar onde a súa diferenza non lle sexa unha condena, e viaxa miles de quilómetros, primeiro en canoa, despois en tren e barco. Pouco a pouco,a medida que se vai alonxando do seu lugar nativo, vai atopando comprensión, indiferenza ou polo menos non esa cobiza que fai del un trofeo. Vaise sentindo seguro, e cústalle renunciar a lugares onde é ben recibido e estimado, por exemplo cos pais e familia de Malaíka, en Kisangani, mais Szymo ten un obxectivo na súa vida e non renuncia a el baixo ningunha circunstancia. O periplo que iso supón está cheo de aventuras, que en solitario, na compaña de Malaïka ou na de Jean-Paul, trufan a novela de xeito que sexa difícil abandonar a súa lectura aínda que sexa temporariamente. E o feito de que teña un remate feliz, malia todos sabermos as dificultades que afrontan aqueles que chegan caiuco ás costas europeas, non supón ningunha cabriola narrativa senón aplicación da máis pura lóxica.

Na primeira parte, no periplo naval, é como s ee stiveramso lendo a novela As florestas do Mañuema, mais ao revés. Martínez Oca adéntrase no continente africano e Núñez Singala escribe o movemento oposto, foxe desde o corazón de África.

ASDO.: Xosé M. Eyré

REIVINDICACIÓN DO AGRO

Título: Que non te aten

Autor: Manuel Iglesias Turnes

Editorial: Xerais

É común oír dicir que o traballo no campo ata, que esixe atención os 365 días do ano. Sobre todo é común oírllelo dicir ás xentes que traballan no campo. E isto, que nun principio ten orixe épica, para traballar no campo non vale calquera, foi adquirindo tintes de resignación -o traballo no campo é duro- até contribuír a esa lenda negra segundo o cal o campo é atraso, que a modernidade está no asfalto, na cidade. Houbo un tempo en que iso era así, non o imos negar, e os nosos pais educábannos para que non tiveramos que ficar atados ao terrón. Mais hoxe modernizouse de tal xeito o traballo no campo que as cousas son ben distintas, o que antes facía unha gavela de homes hoxe faino un só, sentado nun tractor e con aire condicionado mentres escoita música. Non quere isto dicir que hoxe, o do campo, sexa como un traballo de oficina, mais nas explotacións de hoxe sempre hai unha oficina. Non quere isto dicir que non sexa esixente os 365 días do ano, mais sempre hai épocas de menor traballo e mesmo tempo para as vacacións.

Cómprenos este virxilianista inicio para explicar o título, Que non te aten, porque esa atadura non é a do campo por moito que a trama da novela teña lugar nunha aldea. Todo o contrario, os labores agrícolas ou gandeiros requiren unha constante dedicación, coma sempre, mais a modernización das explotacións trouxo consigo tempo tamén para o vagar. Aquelas explotacións de catro ou cinco vacas son hoxe de trescentas ou catrocentas, canto máis foron medrando máis medraron tamén as condicións en que deben ser levadas. Así que que non te aten, que non te aten a concepcións trasnoitadas do traballo no campo.

Manuel Iglesias Turnes, que antes nos conmovera con As rapazas de Xan ( Xerais, 2012) evocando a Galiza interior dos anos 50, volve facelo agora con Que non te aten, onde retrata a vida nunha aldea galega da actualidade. Concretamente a vida dunha mocidade que apostou por unha vida no campo fronte a aqueles que lle escapan. Os mozos protagonistas da novela teñen en común a vida no campo. Na súa mairoía, porque tamén os hai urbanos, que, curiosamente teñen que pedir axuda aos rurais. A vida no rural nin moito menos é idílica, todos sabemos os problemas que sofren as explotacións leiteiras, e cheira a silo, mais un ve medrar as xuvencas,e onde antes non había nada agora hai unha grande cantidade de litros de leite. Esa é a grande diferenza, mentres na cidade sempre todo é igual, no campo vese como as cousas medran día a día.

De feito, as redes sociais teñem unha grande presenza na novela, as personaxes están recibindo e mandando mensaxes de whatsapp, teñen os telénos móbiles e facebook como unha extensión de si mesmos, igual que se foran personaxes urbanas. As novas tecnoloxías están presentes porque teñen que estalo, esta é unha novela realista, e sería antinatural que non estiveran. Inclusive son fundamentais á hora de explicar a resolución final da trama novelesca.

Esta conomovedora posta en valor do campo galego relízase desde a combinación de dous tríos na trama. Sara, Marcos e Antía, por unha banda. Xaime, Mariña e Erwin por outro lado. Máis significativa é a primeira, onde Antía representa o mundo urbano, é banqueira, subdirectora dunha sucursal bancaria, domina a Marcos como ela quere, déixao cando lle peta e retoma a relación cando lle interesa aínda que Marcos xa estea con Sara, moza moi preparada mais sen traballo, á que non anoxa o traballo entre vacas coma a Antía. A trama novelesca é un pouco a historia de como Marcos, narrador tamén que se dirixe directamente ao lector, deixa a tormentosa relación con Antía e queda con Sara, tamén moi guapa e coa cabeza moito mellor asentada que Antía. Sería toda a novela se non se metera polo medio unha historia de violencia de xénero no outro trío, con Xaime e Marcos exercendo de confidentes mutuamente.

Cabanas é a aldea en torno á cal xira o mundo, cunha escapada vacacional a Muros, Negreira como núcleo rurbano e Santiago como cidade. Tamén Silleda está aí como referencia,a ver quen ten a mellor vaca de Galicia. Nela viven dúas familias enforntadas historicamente porque os do Penedo lle quitaron unha finca aos de Agro da Presa con artes moi discutíbeis. O cal remata xerando un mundo de oposición entre ambos, competitividade a ver quen é a primeira gandaría da parroquia e dos arredores. As novas xeracións, que son as que moven a novela, xa non participan tanto desta vella xenreira que os vellos manteñen como sinal de identidade. De xeito que conviven os dous mundos, o rural e o urbano, plenamente, e cunha precisión: mentres o mundo rural se integra sen probelmas no urbano, ao mundo urbano cústalle aceptar o rural mais, á fin, será o mundo rural o que teña que axudar o urbano.

A novela é moi realista, nela teñen cabida o conflito dos preferentistas e mais da corrupción, e non como simples decorado, así como o dos prezos do leite. Tamén está presente o conflito lingüístico e o mundo cultural en que se asenta é plenamente galego, polas súas páxinas atòpanse Patricia Vázquez. Federico Pérez, Isabel Blanco ou María Solar, sendo que as vacas de Agro da Presa escoitan a Treixadura. O que resulta unha mágoa é que a novela non tivera unha revisión final que lle evitara grallas que a afean á lecura: hai por ai (17); dó por ó (77); corresponse por corresponde (89) ; engruañar por engruñar, maus por meus (104); creto por crédito (196); areboloulle por arreboloulle (209), guións que están onde non tiñan que estar e onde tiñan que estar faltan. Unha mágoa, porque a novela resulta conmovedora, emocionante desde a primeira páxina á derradeira.

ASDO.: Xosé M. Eyré

AVENTURA EQUINOCCIAL

Tïtulo: Os Kowa

Autor: Xavier Queipo

Editorial: Galaxia

Trátase do Premio Blanco Amor de Novela Longa 2015, esta aventura equinoccial que lena un naturalista galego ás fontes do Amazonas, entre Colombia, Perú , Brasil e Ecuador. Supervisados por Andreas Madsen, un dos máis grandes ecólogos vivos, un folgado grupo de científicos parte de Copenhague coa misión de estudar o ecosistema do Alto Amazonas, no Parque Natural de Amacayeu dividídose en varios grupos. Cómpre dicir que o protagonista deixa a trás un ronsel de antigas relacións amorosas, con mulleres e con homes, non de todo satisfactorias, porque esa é unha bagaxe que nunca o abandonará. Aconsellado polo seu terapeuta, o Dr. Nogueira, o protagonista pon por escrito o caudal de emocións e sucesos que supuxo a súa aventura equinoccial, desde unha Copenhague descrita coa pericia de quen ben a coñece sobre o terreo, más alá de guías de viaxes máis ou menos afortunadas. O estudo da flora e as súas relacións tróficas secundarias con especies animais asociadas, concretamente, centrará os seus estudos nas bolboretas e a relación coevolutiva coas gramíneas e as convolvuláceas (56). Jonas, Lois, Arturo, o propio Madsen e o protagonista conforman un dos grupos, que ao pouco de se instalaren no mato sofren suestro por parte de guerrilleiros das FARC. Todos agás o protagonista, que non se achaba co grupo e se ve así a salvo, a piques de iniciar unha aventura equinoccial que o levará a entender mellor o mundo e tamén a entenderse mellor a si mesmo.

La aventura equinocccial de Lope de Aguirre Ramón J. Sender), Canaima (Rómulo Gallegos) , Tristes trópicos ( Lévi-Strausss) entre a literatura e na sétima arte Fitzcarraldo (Werner Herzog), The Mission (Roland Joffé), ou The Emeralg Jungle -así e non Forest, na novela- (John Boorman) son títulos que o protagonista coñece e que actúan coma pouso de historias sobre a cal asentar a que el vivirá, aínda que de pouco lle han valer pois todo o que lle aconteza será único e diferente daquilo que el coñece previamente. Porén, tamén serven de punto de contraste desta historia de Xavier Queipo, co mesmo resultado, pois aínda que a xeografía poida ser semellante a historia é única, a trama é única e orixinal no sentido que esta palabra ten hoxe entre nós.

Como é de agardar, tamén ten o seu de novela de formación, aínda que ese non é o obxectivo final, a cantidade de cualidade vivencias tidas deberá poñelas en escrito por mandato do seu terapeuta e amigo, unha vez finalizada a aventura, e esa é a novela. Mais se dicimos que ese non é o obxectivo é porque esas vivencias, esas aprendizaxes, non se especifican na súa totalidade, senón só unhas poucas. Mais dentro desas poucas, que el ten en conta aínda que de pouco lle valen, hai unha en concreto que si o marcará moi fondamente. O que vive cos indios kowa, concretamente a secuencia que transcorre na lagoa ferruxinosa, inzada de delirio e sexo, sexo sen discriminar homes de mulleres, sexo total. Do resto sonlle máis útiles os apeiros materiais que vai topando ou cos que se vai facendo (o coitelo que rescata de entre as súas pertenzas, o machete despois, a canoa que lle dan os kowa) porque estas si contribúen a que poida manter a súa vida a salvo mentres que as demais ( como untar as frechas ou como fabricar unturas para elas) pouca utilidade lle han ter.

No seu camiño irán aparecendo diferentes coaxuvantes. O primeiro deles é Amaurí, un vello seringueiro que vive só con mono, Toliño, que o acolle e lle transmite as primeiras ensinanzas. Mais a propia natureza, exuberante e mortal, acaba afastándoos, acaba deixando só o protagonista para que no seu camiño se crucen os decisivos indios kowa, indios que non queren ser contaminados mais que non lle teñen medo ningún. Estes indios viven en dúas aldeas, nunha os homes e noutra as mulleres. E todo irá ben, mesmo aprende un bo feixe de palabras kowa e asiste a ese ritual na lagoa ferruxinosa que se repeite unha vez cada tres lúas e serve para poñer en contacto as familias e amizades, mais sobre todo serve para outra cousa, para a delirante explosión sexual que se vive na lagoa, o sexo total do que lle permiten participar como un máis. Lamentabelmente para os indios, un incendio dá conta da aldea en que viven os homes, co cal deberán procurar outras xeografías onde poidan vivir homes e mulleres separados por unha corrente fluvial, tal como prescribe a súa cosmogonía. E aí remata o contacto cos kowa, que o obsequian cunha canoa mais que seguirán o seu propio camiño. O protagonista, sen posíbel orientación nesta parte do Amazonas tan cambiante, voga seguindo unha corrente como podería ter seguido outra, até que unha barcaza dun madeireiro o atopa. Todo o que queda da novela é o reigreso no mundo civilizado así como a posta en escrito da aventura.

Novela de aventuras na selva amazónica, na alta selva amazónica, que serve para denunciar o maltrato que os conquistadores tiveron para cos conquistados, subliñando a importancia que cada cultura ten independentemente do seu grao de industrialización ou civilización. Para poñer en valor o sexo como experiencia única e total. E un pouco tamén a falta de escrúpulos da industria farmacéutica, que é unha das fontes económicas que fai posíbel a viaxe e todos sabemos a que niveis pode chegar.

ASDO.: Xosé M. Eyré

RENDER CONTAS

Título: Cara ao leste

Autora: Antía Nara

Editorial: Xerais

Discurso que centraliza o seu obxectivo na análise e descrición dos tipos, das personaxes que poboan ambos mundos, as que sofren a violencia e tamén as que a desencadean. Isto diciamos en 2007 logo da publicación de Aquel lugar, primeira novela da autora, Antía Nara, pseudo de Antía Mato Bouzas. E sérvenos para comezar o discurso crítico da súa segunda novela, Cara ao leste, que anda nos trinques das librarías nestes días. Cara oa leste é unha novela coral e intemporal, son as súas dúas características máis salientábeis. Coral porque se nos ofrece o vivir de varias personaxes que se volven xuntar despois de que os seus camiños diverxeran levando a cada unha para seu lugar. Elsa, que vive con Sascha en Alemaña; Helena, que traballa na estación de autobuses da capital; Iris elegante e ben falada, que vive con Roberto, e Nela acoden ao velorio de Isolina,a xornaleira, que deixou ben patente que non quere saber nada de tanatorios. Intemporal porque a novela é o campo de experimentación narrativa, nada trascende de cando acontecen os feitos, non se nos din as datas en que pasan as cousas, iso é o de menos, o interesante é a análise dos feitos, a análise da mensaxe que nos transmite a novela: non hai contas que non se salden, pode pasar máis ou menos tempo, porén as feridas continúan a doer e, cando menos o agarda un, preséntase a ocasión de saldar contas, de facer que a xustiza tome corpo nun acto de vinganza. Pode parecer duro, isto que dicimos, facer que a xustiza tome corpo nun acto de vinganza, mais no espazo narrativo que é a novela, a vinganza é un acto de xustiza, o único xa posíbel, pois o paso do tempo foi obrigando a que xa non haxa outro camiño que tomar. Cando menos, na literatura fícanos a posibilidade da xustiza poética.

Cara ao leste parece unha novela de mulleres. Alén do cuarteto protagonista e Isolina, a xornaleira que coida de Elsa cando lle morren os pais, aínda hai que contar con Bárbara e Matilde. Porén, iso non quere dicir que desaparezan os protagonistas masculinos, mais entre eles hai un que deixa en sombras a todos os demais, Ernesto, encarnación do vello cacique metido a empresario construtor que en realidade resulta o culpábel de que Al-luaira, a aldea, non prospere malia todos os seus proxectos. Puido ser, cando Nela, Helena, Iris e e Elsa soñan e levan a cabo unha cooperativa, mais un oportuno lume destrúe a primeira colleita ciscando as protagonistas por aquí e por alá. Un capítulo terríbel o dedeicado aos incendios, que non deixa de responder a unha realidade que verán si e verán tamén nos sobrecolle a todos. Mais ben se pode concluír que a novela resulta unha clara reivindicación do traballo das mulleres, do traballo e dos seus soños. Todas se abren camiño individualmente, aínda que sexa en terras ben lonxe das galegas, como Elsa e Alemaña, por exemplo ou Helena, na capital, non se especifica cal, porque aquí topamos coa novela como territorio experimental, coa novela como territorio onde expoñer os soños e traballos das mulleres ( tampouco se especifica o tempo) e o muro con que se atopan, o muro con que inevitabelmente se atopan.

Ademais este percorrido polas personalidades das distintas mulleres élle moi útil a Antía Nara para dosificar convenientmente a información e facer que a trama resulte climática. Cada unha das mulleres vai cosendo un anaco de novela, personaxes como Luís, Roberto ou inclusive o pobre Carlos non dexan de ser testemuñais, porque son elas, as mulleres as que teñen reservado o protagonismo. Porén hai un momento no cal esta novela coral, esta novela de personaxes, se converte nunha novela de intriga, esa é a información que mellor se dosifica, porque é a máis importante,a que redimensiona o discurso e o posiciona onde en verdade debe estar.

Novela coral, intemporal e de denuncia, que centraliza o seu obxectivo na análisee descrición do tipos, das personaxes que sofren a violencia e tamén as que a desencadean.

ASDO.: Xosé M. Eyré

ARREDOR DO CONCEPTO DE NOVELA

Título: A rotura das paisaxes

Autor: Xesús Constela

Editorial: Xerais

A día de hoxe, o cocepto de novela foi tantas veces contestado que case parece un atrevemento facelo de novo outra vez. Mais o mundo é dos que ousan, dos que se atreven e teñen a suficiente cualidade literaria como para ofrecer produtor anovadores, frescos, que destilan literatura por cada poro de papel. Como aquí Xesús Constela, neste xogo entre relatos independentes (algúns xa viran a luz en publicacións colectáneas) e novela que os integra. Que comeza por cuestionar o papel do narrador, anda menos, narrativa que cuestiona e elimina o papel do narrador. Quen iso fai caerá no teatro, e algo pareceido é o que Constela nos ofrece nos treitos narrativos que unen os diferentes cartafoles que dous camiñantes ( un home cun plumífero verde e outro que camiña axudado por muletas) van atopando no seu deambular por unha praia e van lendo consecutivamente, dous camiñantes aos que lles acontecen cousas extraordinarias, de súpeto recitan en linguas que descoñecían ou transládannos teoremas de física cuántica dos que tampouco tiñan in a máis mínima noticia. Eles os dous non teñen narrador senón acoutacións que interfiren na narración parateatral que vai enfiando o relato. Eles os dous son a substancia adxetivada nos contos mais que –oh, contradición- tamén acabarán sendo narradores, complementando os cartafoles que lles van aparecendo esperexidos pola praia adiante. Oh contradición, ou non tanto, a novela pretende rachar o concepto de narrador tradicional en terceira persoa, mais non o narrador en primeira persoa, a substancia. Para chegar a iso, á substancia, ráchanse todas as paisaxes. A novela parte dunha cita de Toulouse-Lautrec: Só a figura existe, a paisaxe é e non debe ser nada máis ca un accesorio (…) A paisaxe non debe servir senón como medio para facer comprender mellor o carácter da figura.(11) Unha cita que non propón nada novo ou diferente do que propoñían os románticos, actualízao e convídanos a quedarnos co verdadeiramente substantivo da narración. Parte da cita e fai honor a ela, racha todas as piasexes agás a dos ollos da figura humana, que en canto os pechen fará desaparecer todo o que as envolve, como no experimento cuántico de Erwin Schrödinger (290), coa chiscadela de olllos a paisaxe estará e non estará á vez, igual que o gato metido na caixa.

Os relatos integrados son moitos e de moi diferente catadura. “Paisaxes de vinganza” proponnos o caso dunha tomateira á que lle nacen microobxectos por ela adiante; o conto de Gonzalo, de quen o Ministerio de Emprego sabe todo e quen mata formando parte dun Programa de Diminución das

Taxas de Desemprego; un pianista que que constrúe un hotel e conta unha historia que a xente que a escoita morre; uns anxos que son copia doutros famosos e que se rebelan conta o Mariscal, ditador que goberna con man de ferro; unhas plantas que matan o home que as cultivaba; ou o home que mata repartidores de pizza. Mais o importante é o diálogo que nos propón, o diálogo co texto a través da lectura dos contidos que nos van aparecendo diante dos ollos. Acaso os contos que imos lendo non son coma os microobxectos da tomateira? Acaso nós, os lectores non morremos un pouco cada vez que finalizamso a lectura dun conto? Os propios contos, acaso non son trasunto doutros que se lles puideran parecer como os anxos? Os propios contos non rematan coa vida do narador cando aparece apalabra fin, como as plantas caladas? Segundo imos lendo non rematamos nós cos narradores segundo se nos van repartindo os diferentes contos/pizzas?

Logo deste primeiro mangado veñen outros contos de meirande extensión. “De terra combusta” sobre a combustión expontánea convídanos a seguirmos pensando sobre o que lemos en termos semellantes ao xa exposto. “Carne” ven engrandecer a rica hermenéutica da novela ao presentarnos un cemiterio de coches onde os automóbiles, o que queda deles, conversan entre eles nun diálogo con matices simbólicos e subrealistas, outra volta beireando o teatro, con acoutacións e sen narrador coma no fío condutor da novela. De primeiras, calquera diría que é puro teatro, mais permítasenos distinguir entre o teatro a narración sen narrador, como é o obxectivo aquí.Calquera diría que é puro teatro porque Constela ten moi poucos miramentos cos límites xenéricos, de xeito que o seguinte conto, “Cidade castigada”, é pura poesía (narrativa, mais non só) trufada con fotografías en branco e negro dunha parella bailando, unha parella bailando que agacha unha sorpresa que non imos desvelar aquí. Fican aínda cinco relatos máis, de meirande brevidade, de contido moi diverso, titulados cun nome de perosa ou alcume: O “Coronita”, que ía camiñar encol das augas;”Sebastián”, un león das finanzas que ve como os seus investimentos se perden coa caída das farmacéuticas, iso si, desde o mar Mediterráneo; “Adelina”, emigrante á que todos denigran e non lle queda outra que sobrevivir roubando; “Andrés”, moi poético, unha sonata a carón do mar; e “Antonio”, o duro relato dunha fuga de Peniche nos tempos de Salazar.

Un atrevido proxecto que pon en solfa o concepto de novela mentres o autor vai construindo unha novela a partir de de relatos diversos e sen conexión entre si a non ser a autoría. Tour de force no que o propio autor se inclúe como personaxe e do que sae moi airoso. Facer a partir do desfeito, unha marabilla ver como se vai creando unha novela que engule discrursos tan dísímiles, cunha simpleza que é só aparente e agacha unha complexidade maiúscula. Unha novela moi recoméndábel a mentes activas, que sexan quen de acompañar o cuestionamento inicial mentres se asiste á milagre da creación unívoca de materiais diversos.

ASDO.: Xosé M. Eyré

O DESEXO. LIBRO ÚNICO

Título: O desexo

Autor: VV.AA

Editorial. Caldeirón.

Puido verse no Pazo da Cultura de Carballo, do 7 de abril ao 8 de maio, e posteriormente foi a Malpica, unha exposición pictórica a redor de Xulio Maside, Xoán Pardiñas e Fernando Riveiro, acompañados por textos de Ramón Neto, Verónica Martínez, Lino Braxe, Emma Pedreira, Eli Ríos, Eduardo Estévez,Mercedes Leobalde, Alberte Momán, Antonio G. Teijeiro, Miguel Mato, Paco de Tano, Xosé Iglesias e Paco Souto. O que publica agora Caldeirón é o catálogo, un libro único, un libro para inmortalizar aquela exposición con límite no tempo e en lugares determinados. Por iso é un libro único. Libro obxecto ao que concorren os protagonistas antes citados baixo o tema común de “o desexo”. 5 traballos por cada autor desde a pintura, un poema por autor, sempre co mesmo tema. Polo que á autoría colectiva de pintores e poetas cómpre engadir a inicitaiva de quen soubo reunir obras tan dispares baixo un mesmo tema. Porque se os poemas non son ao chou e teñen todos un tema común, igual sucede nos traballos pictóricos. Caso especial é o de Maside, que presenta catro parellas ( unha en azuis, unha con gato, outra con gato negro, outra sen nada) e unha fiestra, unha fiestra, ese oco aberto ao desexo de que a paiasaxe entre en nós, ese oco aberto para nós entrarmos na paisaxe. Pardiñas presenta pinturas, cinco tamén sobre diferentes superficies, e Riveiro tres collages e dous acrílicos ademais do deseño da portada.

Caldeirón obséquianos a posibilidade única de ver/ler como interpretan o desexo todos estes autores, recadro no que a chama se corre / para fixarse como queimadura (Ramón Neto). Diseminado / desde o seu lugar de orixe / a todas as partes do corpo (Verónica Martínez), ese latido xeneroso que converte a alegría / nun antídoto contra a culpa (Lino Braxe). Podo ulirvos / atrapados na vosa espiral de bocas / as mans confundidas nos adentros (Emma Pedreira). E , entón, agárdote / (só ese instante necesario) / xusto antes de esvaecer (Eli Ríos). Sen horario nos pulsos / coa loucura gozosa / na tona das mazás das nosas mans sen luvas /e nas bocas (Mercedes Leobalde). E xuntos imos pechando os ollos / para ficar durmidos / no contacto necesario (Alberte Moman). Abrazos invisibles / acomódanse nas marcas desa pel común / agochando as olladas sospeitosas / duns desexos sen destino (Antonio G. Teijeiro). De xeito consciente / e rebelde / amando a vida (Miguel Mato) Na fuxida / de todos os tempos / no solpor (Paco de Tano) Extenuamos o tempo para non esquecer a paisaxe / Acouga mudo o atlas da intemperie / O corpo fóra do abismo observa minuto a minuto / A estarexia da eternidade ( Xosé Iglesias) Do nome que te condenaba a amarte / En por ti (Paco Souto)

Velaquí unhas farangullas poéticas para irlle catando o sabor a este libro único. Nos seguintes enlaces pódese ter unha máis completa información da exposición deste diálogo interartístico.

ASDO.: Xosé M: Eyré

UNHA AVENTURA PARA OS CINCO

Título: O enigma de Caronte

Autor: Carlos Vila Sexto

Editorial: Galaxia

Non, non nos referimos aos Famosos Cinco de Enid Blyton. Mais non cabe dúbida de que Carlos Vila Sexto, con este título, rende homenaxe á controvertida autora inglesa, tan odiada como amada e que para moitos lectores novos ten un lugar preemimente entre as súas preferencias aínda hoxe. Non son catro e mais o can, coma no caso de Blyton, son cinco: Vítor, Adrián, Dani, Sara e Álex. Parece fóra de toda dúbida que o autor quixo escribir unha novela tendo en conta os grandes clásicos, e así cita A illa do tesouro, Os xogos da fame , 20.000leguas baixo os mares, O oito (Katherine Neville) ou O retorno do rei (J.R.R.Tolkien) ademais dos sete libros de Harry Potter mais resulta practicamente imposíbel ler a novela Carlos Vila Sexto sen ter en conta a serie e Enid Blyton.

Como en toda boa aventura deste estilo, a novela de Carlos Vila Sexto presenta a cinco mozos no verán anterior a comezaren o bacharelato, tres mozos (Dani, Vítor, Adrián) e dúas mozas (Álex e Sara) nun pobo (Cabo Lázaro) do norte de Galiza, que se terán que enfrontar a enigmas sobre enigmas unha vez que un sexto rapaz, Marcos. morre de maneira pouco clara. Os cinco van tirando do fío que representa unha insignia achada no cantil polo que Marcos caera, e o que parecía unha morte accidental vaise converter nun asasinato cunha escura motivación detrás. Este primeiro enigma lévaos a outro e esoutro a outro máis, que non imos desvelar aquí para que cada lector poida sorprenderse na súa lectura. Tendo como enigma final unha medalla con dúas ceveiras chamada a Medalla de Caronte, pois pode devolver a vida poñéndoa en contacto con algún obxecto da persoa que se quere revivir. Este é un aspecto que descorazona un pouco, a presenza efectiva da maxia, porque chegan a usala e máis dunha vez, e parece que deixa en menor lugar a serie de aventuras detectivescas que os rapaces teñen que vivir para facerse coa dita medalla, aventuras variadas e perigosas.

No camiño das súas pescudas itrán aparecendo personaxes curiosas e agardábeis nun título destas características. Velaí, por exemplo, Toño e Mazaira, dous mozos maires cós protagonistas e que traballan de enterradores, moita forza bruta e moi pouco cerebro, os dous típicos abusóns dos que teñen que alonxarse os cinco protagonistas se non queren enforntarse a forzas que eles non son quen de dominar. Tamén hai un estranxeiro, descrito en termos amábeis, que altera un pouco a tranquila vida da pequena vila de Cabo Lázaro. E un fareiro borracho que en principio parece un axeitado coadxuvante para os cinco protagonistas mais que tardará en revelar a súa verdadeira catadura. E unha pousada, único establecemento hostaleiro da vila, rexentada por un curioso matrimonio, el artista e ela de carácter seco. Polo medio, os problemas dos maiores, que tamén se terán que resolver, e que teñen que ver coa sorte que correrá o varadoiro, única industria local e que queren mercar para no seu lugar construír un porto deportivo, e que no fondo esta pretensión agacha unha salvaxe trasformación de toda a vila.

Eis un título de lectura familiar, publicado en colección para mozos e mozas mais cuxa lectura agradecerán tamén os mairores, sobre todo aqueles que na súa mocidade leran Os Cinco, porque lles espertarán unha sentimentalidade agochada desde a lectura das obras de Enid Blyton. Novela de longo alento, esta sucesión de enigmas e descubertas, cunha ben dosificada administración da intriga, que fai ir in crecendo a medida que se van pasando as páxinas da lectura e dun enigma se salta a outro. Se cadra un chisco de máis para que adoitan aturar mozos e mozas destas idades, aínda que tamén é certo que a moitos deles ningún desafío os detén e xa se apuntou aquí o carácter familiar da lectura, á que tamén lle senta ben o logo alento porque permite unha meirande familiarización coas personaxes e aquí non son poucas. Tamén novela iniciática, aí na fornteira entre a nenez e a adolescencia, xusto na idade en que os corpos comezan a vivir un baile de hormonas que lles redimensiona a vida. Misterio, aventuras e iniciación, son as tres palanras que mellor definen esta nova novela de Carlos Vila Sexto, autor coruñés que se dera a coñecer de xeito precoz aos 14 anos con Alén da aventura e de quen Gárgola, publicada un ano despois (1993) é aínda un dos títulos máis celebrados por mozos e mozas.

ASDO.: Xosé M. Eyré

CONTOS CONTADOS

Título: Contos nerviosos

Autor: Fran Alonso

Editorial: Embora

Poucos agasallos mellores ca unha tarde de bos contos, que é o que nos ofrece Fran Alonso neste novo título: Contos nerviosos. A verdade é que de nerviosos non teñen nada, a non ser que sempre hai unha personaxe que resulta que a poñen dos nervios por algunha razón, como vulgarmente se di. No primeiro dos casos é Amelio, que é alérxico aos ruídos, coma tantos de nós, que vivimos nunha sociedade tan ruidosa que xa se nos fai estraño o silencio,a paz do silencio énos allea e precisamos continuamente o ruído que nos calme os nervios. O caso de Amelio é preocupante, como pode ser o de calquera de nós, porque a súa alerxia ao ruído non resulta doada de tratar, o alergólogo non lle soluciona nada, mais, coma sempre, hai alguén máis autorizado na materia e ese é o Superalergólogo e el si. El si lle propón unha cura e esta é unha terapia de choque que terá que enfrontar Amelio malia que os ruídos o poñen malo, pero malo de verdade. Non se pode agachar aquí certa crítica á ruidosa sociedade na que vivimos. En realidade, aínda que estes contos teñen a pinta de seren contos contados algunha vez a algunha crianza, son contos froito da sociedade que nos toca vivir, este e calquera dos outros tres. A solución ao caso de Amelio non deixa de ser imaxinativa e súper lóxica, mais nós non a imos desvelar aquí. Aínda que si debemos engadir, froito do comentado anteriormente, que estes contos de Fran Alonso resisten moi ben o seren contados. É dicir, trátase de contos para seren contados, poden quedar nunha simple a agradábel lectura mais, sobre todo habendo crianzas polo medio, son moi agradecidos coa versión oral.

“Sabemos quen es”, “Dependes de nós” son mantras que perseguen a protagonista do segundo conto. Alí onde vaia ou faga o que faga sempre se lle aparece o mantra a intranquilizala, tal e como a Administración nos controla decote así é controlada a protagonista impenitentemente. Por teléfono ou na rúa as mensaxes non deixan de peseguila. Entón decide querer saber quen é quen a controla, de quen depende, e emprende unha búsqueda que rematará nunha procura da propia personalidade. E sae á rúa “O día estaba alegre. Había nubes violeta con forma de lambetada…” (27). O paseo parece reconfortala mais crúzase no seu camiño un pit-bull, un can fero de ollos negros que a persegue e dun automóbil ciscan papeis lembrádolle o mantra. Gorécese na súa casa mais o ascensor non a leva ao andar que ela quere, sempre para no inferior ou non superior mais nunca no que ela precisa.Tamén coñece a un velliño sentado sobre un colchón, un velliño que é do país dos soños. Cando sente fame apetécelle almorzar “unha ensalada de plátano e ourizo de mar” (38). Parece que só lle acontecen cousas sen xeito cando visita Cabrafanada (tamén é o nome dunha uqe foi bitácora do autor) e fala coa Xirafa. Mais desvelará o misterio, co tempo decatarase de que o segredo é saber quen é ela, e sabido iso non poderá sorprenderse de que sexa unha personaxe sen dereito á intimidade nin á vida privada.

O terceiro conto titúlase “Café Tropical” e hai unha máquina para cumprir desexos e os desexos da xente consisten en “apartarse da realidade” (49). De aí o poder da ficción, que nos permite mergullarnos nun estado de cousas que pode non parecerse ao que vivimos todos os días.Aquí reparece o Velliño do Páis dos Soños, “o único lugar do mundo onde se pode vivir sen nada” (50). E hai unha Personaxe que está molesta porque quere ser unha Persoa. E mesmo un Cazador de Bolboretas Brancas que si lle resulta molesto ao neno e actúa en consecuencia, modificando todo o que non lle gusta. Porque a realidade virtual é así, déixache actuar sobre ela amis hai que facelo con moito coidado, non vaia ser que rematemos querendo que todo volva ser coma antes.

E o cuarto conto é o dunha nena que está de aniversario. 10 anos. Unha nena lacazana e insolente aínda que ela prefira verse lista e espelida. Non lle pracen os presentes que os amigos lle traen, por moi valiosos e benintencionados que estes sexan. Porque ela é a Raíña do Ceo. Unha das compoñentes do Club das 4 Selectas. E non lle serve calquera cousa. De feito esta é a única personaxe negativa, a única personaxe que necesita unha lección de vida que a humanice, tal e como no remate acontecerá. Caprichosa e repugnante acabará tendo o seu merecido.

Eis un convite para unha tarde divertida lendo estes catro contos de Fran Alonso, que teñen o seu de metaliterarios e tamén de termo de comparación coa vida real. Contos que seguramente naceron en versión oral e por iso aturan tan ben o seren contados despois de lidos.

As ilustracións son de Dani Padrón.

ASDO.: Xosé M. Eyré

NAZIS NA GALIZA

Título: Izan o da saca

Autor: Xabier Quiroga

Editorial: Xerais

“Se todos os feitos relatados neste libro fosen tirados da fantasía non quedarían verdades nos recunchos máis agochados da nosa historia” (11) Así conta a nota do autor que encabeza esta nova novela de Xabier Quiroga. É dicir, concíbese a novela como un terrritorio híbrido que alía fabulación ou ficción e realidade histórica. De xeito que a ficción subsane eivas do estudo histórico, constrúense ficcións que ben puideron ser historia, nunha simbiose onde ambos coceptos se retroalimentan, achándose aquí un dos atractivos da novela: lémola coma unha mestura entre documento histórico e ficción que axuda a dar luz a aquelas pasaxes máis escuras. Precisamente a novela dispón dunhas “Notas informativas e bibliowebgráficas” no remate coa fin de que o lector poida acompñar a lectura de mateririais que lle axuden a discernir aquilo que é ficción do que non o é, comprobar como a ficcción e anon ficción de alían para ofrecernos unha novela apaixonante, unha novela na que non todo é ficción, na que aparecen personaxes reais e feitos demostrábeis na historia.

O protagonista central da novela é Pepe Reina,Reiniña, un taxista amigo de ler que se herda desde a anterior Cabo do Mundo. A novela encétaa e remátaa “A casca”, vén envolta no que lle acontece ao Fiscal Superior de Xustiza que recibe un isterioso paquete no que vai a novela e unha serie de noticias sobre mortes sen aparente conexión. O que o lector le,é o que le o Fiscal Superior de Xustiza, unha trama confeccionada a partir e diferentes pezas narrativas que no remate adquiren toda lóxica e concordancia. Os capítulos d anovela vense complementados por “No escuro”, reflexións que non deixan de ter certo ar poético; as confresións de O Graciano, personaxe clave namemoria dos nazis na Galiza; e “Galiza, N.O. da península Ibérica, onde se dá conta da purga no ensino por parte franquista así como da rapina posterior e o asentamento dos nazis na Ribeira Sacra. Todo isto vai complementando a investigación do Reiniña, contratado por un alto xerarca do Partido Popular para eliminar do pasado posíbeis vínculos indesexábeis posto que o seu nome se menciona na investigación dun historiador que aparece morto en circunstancias nada claras. A partir de aí, Reiniña irá xuntando as pezas necesarias para a confecciñon do puzzle. Esas pezas necesarias non só son críbeis ou verosímiles senón demostrábeis, de aí a información bibliowebgráfica do remate Aquí é onde xorde a ficcción en auxilio da Historia, pois mesturada con esas pezas históricas mestúrase algunha historia que é ficción mais ficción totoalmente verosímil. Como a historia de Armando, o mestre depurado, de Loliña (posterior dona Manolita), Víctor, Barrabás, Lelia… Mais o avión caído en Córneas, Vigo como estación de saída de nazis cara a ultramar, Frederik Wilhelm Cloos , Walter Kutschmann , a “Ruta das Ratas” , Sofindus …son totalmente pedazos de historia perfectamente localizábeis.

Izan o da saca, fagan o favor de ler o título nun espello, é unha novela que percorre os tempos da Guerra Civil, 2ª Guerra Mundial e posteriores deica chegar á actualidade, coma sempre nas novelas de Xabier Quiroga, a historia é un río cuxas ribeiras actuais se explican por como foron hai décadas, de xeito que tanto os indignados coma os preferentistas están presentes na fabulación. A traxedia que foron as guerras dá paso á traxedia que significou a depuración social e a violencia social non se resolve co paso do tempo senón que permanece aí como un asunto sen resolover. Igual ca unha deriva do Partido Popular cara a posicionamentos galeguistas que non deixa de ser un desideratum, sobre todo porque din unha cousa e logo fan outra. Mais D. Manuel, quen contrata a Reiniña, ten motivos sobrados para preocuparse e o seu nome desde logo ten que estar vinculado ao estudo do nazismo na Ribeira Sacra, dilucidar iso é o que fai a novela, é no que consiste a novela. Unha novela que primeiro trata o nazismo na Galiza para despois ir acurtando o alcance ao Mosteiro de Samos ( cos seus corredores soterrados) e Pazo de Arxeriz de xeito que fica centrado na Ribeira Sacra, ao pé do Miño.

ASDO.: Xosé M. Eyré

HISTORIA DA SANTA ROUBADA

Título: O anxo negro

Autor: Manuel Gago

Editorial: Xerais

Anxo negro: aquel que promove e defende os intereses da Igrexa nos lugares onde a Igrexa non debería estar, e que polo tanto emprega procedementos que a Igrexa nono debería coñecer oficialmente. Un anxo negro é un axente silencioso que opera en liberdade, sempre co obxectivo final dos principios da Santa Madre Igrexa, fiel e inquebrantábel, habitante do lumpen do mundo (363).Por habitante do lumpen do mundo aquí enténdese aquel que mercadea cos propios bens da Igrexa Como a Santa Mariña ( en realidade unha Virxe María, mais como veu polo mar e os mariñeiros lle teñen tanta devoción…) de Cereiro, parroquia ficticia da Costa da Morte. É dicir, don Servando, párroco de Calabarda, no Porto do Son.

Mais, por moito que novela centralice o seu título na figura do cura intermediario, é a novela dun roubo, o da Santa Mariña de Cereiro, nos primeiros anos da década dos oitenta, concretamente no inverno de 1981. Para recuperala, a parroquia comisiona a Nicolás Bren, ex capitan da mercante con afección pola historia, de Corcubión mais con parentela en Cereiro e a Andreu, un mozo nacido na emigración catalá. Ambos deciden que se queren recuperar a santa o mellor que poden facer é establecer cal foi a súa historia e, malia que no final da primeira parte ( a novela ten tres) xa a teñen localizada, aínda haberá que esperar ben páxinas até que a figura volva a Cereiro. Porque a novela é iso, o establecemento da historia da figura roubada, aparentemente unha tosca Virxe María, mesmo mutilada, pero que vai resultar en inicio pertencente ao oratorio privado de María Estuardo e que chega a Cereiro traída polo pirata Francis Drake. Sen el sabelo participaba nun proxecto de exilio de María Estuardo argallado polo galego Conde de Carnota. O infavalorado petrimonio cultural popular galego vese así reivindicado como pertencente a un dos momentos clave da historia europea. Algo a ter moi en conta porque aínda hoxe está infavalorado e nin sequera ben inventariado, e aínda menos protexido. Eran aqueles anos de febril actividade no roubo de arte sacro, moi valioso e moi mal protexido, onde salientaría Erik O Belga , quen aparece na novela e seguramente foi moi importante na concepción dos métodos de traballo dos ladróns de Cereiro.

Manuel Gago, de quen lembramos Vento e chuvia. Mitoloxía da antiga Gallaecia mestura novela detectivesca con novela de base histórica e mesmo novela social para, choutando dunha noutra, compoñer esta O anxo negro, de feito que fai da alternancia discursiva unha das características máis definitorias da novela. Cando estamos nunha e percibimos certo avance, lonxe de continuar introduce unha das outras de xeito que a complementariedade se faga efectiva no discurso. Tendo como fío condutor a mentada recuperación da Santa Mariña, até que esta aparece, retorna a Cereiro mais a novela continúa. É entón cando sospeitamos que que o discurso debe ter algunha outra centralidade, que non é outra que a figura do anxo negro cuxa definición abre esta crónica libresca. Don Servando. En realidade, un tratante de arte que vende figuras relixiosas na Costa da Morte, sendo ese o seu ámbito natural de operacións, que nalgún momento da movela chega a Vilanova dos Infantes ou Rodeiro mais xa é fóra dos dominios de don Servando, aquel seminarista chamado a altos destinos no seo da Igrexa e que se atopa como cura párroco dunha parroquia de Porto de Son, nun momento en que as rectorais comezan a ir en declive, van vellas e non hai cartos para arranxalas, cura de humildade que no remate da novela recibirá o seu correspondente premio. Ás veces mesmo parece que beirea a novela negra, mais esta é unha novela onde a base cultural é moi forte e impide que se chegue a tal.

O que si resulta é unha novela coral na que as personaxes son o verdadeiro sostén que a mentén viva. Ademais de son Servando, Nicolás Bren e Andreu, podemos sinalar a don Ricardo, cura párroco de Cereiro, de tiste final; Peter Murray, intermediario a quen don Servando vende e que tamén é o encargado de perpetrar os roubos; as tres marías, tres mulleres que se chaman María e son todas do lugar de Pazo, resultan sospeitosas da morte de don Ricardo mais finalmente todo se aclarará; Xenoveva, filla dunha das tres marías, moza “inocente”, de ppoucas luces, con algún grao de inferior desenvolvemento mental, chegan a practicarlle un exorcismo; Encarna, doutoranda pertencente á alta sociedade compostelá, implicarase na descuberta da santa desaparecida e figura de importancia porque pon en valor a arte popular, que é un dos signos identificativos da novela, rescatar e poñer en valor a arte popular galega; mesmo Antón Avilés de Taramancos aparece pola novela, na súa Tasca Típica de Noia; ou Mamá Sula, sabia, meiga, curandeira, conselleira, contadora de historias, última descendente dunha saga de mamás sula. Eles son unha boa representación das personaxes da novela, á que engadiriamos o padre Saavedra, mentor de don Servando, até que este ocupe o seu lugar por fin e mais o Conde de Carnota, quen pon en relación Escocia ( e María Estuardo) con Galiza (e Cereiro).

Novela de longo alento que, desde unha trama detectivesca, denuncia o abandono en que se atopa aínda hoxe o patrimonio cultural popular galego, fundamentalmente a arte sacra espallada por Galiza adiante. Non se esqueza que aínda hai nada roubaban o Códice Calixtino…

ASDO.: Xosé M. Eyré

DESTE LADO DO ESPELLO

Título: Bosquexos para unha distopía

Autor: Alberte Momán Noval

Editorial: Redelibros

Enténdase distópico como aquel discurso que describe estados sociais e/ou políticos irreais ou imaxinarios. A meirande parte das distopías describen sociedades que son consecuencia das tendencias actuais e que levan a situacións totalmente indesexábeis, mostrando tendencias actuais con fins apocalípticos. Das tres historias que aquí nos presenta Alberte Momán, só a terceira é claramente distópica, aínda que as outras dúas poden entrar dentro dos parámetros antes expostos para entender distopía. Segundo a presentación editorial amosan a violecia e o acoso como feridas do subconsciente, no tempo no que a educación e a xustiza miran de semellar ausentes. Entendéndose que tal xustiza e tal educación son no tempo real en que son escritas, pois na ficción apenas aparecen ambas senón é como un constructo social. Desde este punto de vista son sociedades alternativas, ás veces tinxidas dun surrealismo que lles acae moi ben.

A primeira delas conta o que acontece a redor dun bar no que se suida nas proximidades un home acusado de obesidade mórbida. A partir de aí vanse sucedendo as reaccións tanto da xente do bar ( Lucía, camareira) como de clientes ( Ernesto) , veciños afectados polo acto ( Maura, ve desde a fiestra o suicidio) simples viandantes ( ao suicidarse mata a dúas persoas que estaban debaixo) ou traballadores que acudían efectuar reparacións ( Mario). O resultado é o dunha sociedade na cal o acto do suicidio ( terríbel é o momento no que decides pór fin á túa vida carente de esperanza) ten un eco simplemente curioso, non pasa dunha curiosidade inclusive risíbel que altera en certa maneira a súa rutina diaria. A violencia da decisión de suicidarse vese correspondida pola violencia coa que o resto da sociedade obvia o acto. Desde logo resulta descorazonador que a decisión mortal, levando por diante dous inocentes que por acaso estaban debaixo, ache tan pouca comprensión, atope nula comprensión do resto da sociedade que se di civilizada mais que só mira como curiosidade (que lles afecta a rutina diaria) o feito de que alguén decida tiarse a vida. Mais é a sociedade na que vivimos, unha sociedade que xanta vendo guerras na televisón, ou a traxedia dos mortos pola fame que a sociedade do priemiro mundo non sabe evitar, nin sabe nin quere, porque para ela xa só son simples curisodades. Parece terríbel a conclusión, mais é así sen ningún tipo de discusión. A sociedade humana ten moi pouco de humana, case nada, case só é anecdótico o carácter humano.

A segunda das historias, e a máis breve, presenta, no hemisferio sur de Galiza, unha festa na cal se fai unha churrascada. Aparece unha turista e mátana. Mentres no hemisferio norte un condutor chega ao bar dunaha estación de servizo, onde o matan, mais resucita unha vez que a cociñeira fai amor con el, finalmente mata un camareiro e marcha, chegando ao hemisferio sur na procura da turista. Finalmente sérvenlle da churrascada en que presumibelmente se convertiu o corpo da turista. Violencia e humor acedo caracterizan a sociedade.

A terceira das historias remítenos á Alicia no país da marabillas de Lewis Carrol, mais esta é outra Alicia ben distinta, refuga entrar no tobo do coello e atopa unha amante, Ivonne, de xeito que, despois, mesmo os bicos e caricias que se deparan resultan violentos se nos remitimos á Alicia orixinal. Como é de agardar non é a única violencia e Ivonne resulta unha boa fiolosofadora sobre cuestións éticas, por exemplo sobre a ética da dominación. O sombreireiro con que se atopa volve remitirnos a Lewis Carrol, e un chisco menos a Raíña Branca ( de Corazóns no orixinal). E a Alicia de Alberte Momán aínda executa outras violencias, por exemplo sobre o pai, que non imos desvelar. Digamos simplemente que esta é unha Alicia que escolle ficar deste lado do espello por moitas marabillas que se lle ofrezan do outro lado.

Alberte Momán compón así un libro de tres historias de lectura desacougante, como podían ser trinta, ese humor acedo, ese surrealismo distópico serían idénticos. Un xeito de avisar a esta sociedade de que xa está ben, que indo polos camiños que transitamos nada quedará incólume, mesmo os contos para cativos resultan trastocados e cun significado ben diferente ao orixinal. Infortunadamente, deste lado do espello, todos sabemos o caso que se lle vai facer ao aviso de Alberte Momán, que non é a primeira vez que aviso semellante se produce, nin será esta a derradeira vez, pois vivimos nunha sociedade opaca aos avisos que se lle van dando desde as diferentes latitudes da cultura.

ASDO.: Xosé M. Eyré

BOCADOS DE REALIDADE

Tïtulo: Tempos de bebidas isotónicas e fast-food

Autor: Álex Alonso

Editorial: Xerais

Se a literatura, directamente ou por contraste, non reflicte os aspectos do acontecer social (do intre en que é producida ou de claquera outro momento histórico, mesmo futuro), entón é menos literatura.Non deixa de selo mais incumpre unha das funcións básicas das que co tempo se foi dotando, porque é unha das que lle conceden carta natalicia. Como a fast-food, é comida, mais cun moi diminuído valor nutricional. Ben acaída nos vén a comparanza, desde o mesmo título da obra que nestas liñas reseñamos, mais é que a literatura tamén ten unha función nutricia: ser alimento da alma, fóra de calquera concomitancia relixiosa e por iba de calquera restriccionismo que isto lle poida conlevar. Así o entende Álex Alonso, autor novo mais coñecido xa por quen segue a literatura galega, pois foi mención especial do xurado no XII Certame Manuel Murguía de narracións breves; gañador, en 2010 do Certame de relatos de muller Matilde Bares, e agora Premio Ánxel Fole narrativa cura con esta obra que nos ocupa e que deixa ben clara a súa intencionalidade desde mesmo título. Tempos de bebidas isotómicas e fast-food, son trinta relatos breves, de moi distinta fasquía, que retratan as condicións socioeconómicas do tempo que nos está tocando vivir. Desde as torturas, as pateras, á corrupción política ou a política lingüística, aparecen aquí reflectidos temas da Galiza do hoxe desde unha inquebrantábel pertenza ás Rías Baixas ( Vigo, Pontevedra) inclusive nos xiros lingüísticos.

A verdade é que o libro é tan variado que se fai difícil escoller cal é o mellor do relatos, todos percorridos polo afán de realismo e non exentos dun humor retranqueiro tan noso. Se “O curso de novas tecnoloxías”, que abre o volume, nos ensina unha sociedade que se entretén en superfluidades tan modernas como inútiles, “Vitrasa” é unha contundente denuncia da estúpida violencia racial e as “Crónicas marcianas” lévannos ao horror que está a vivir Palestina. Mais é que o segundo, “Sucidade de benestar” nos instalou dentro da realidade do suicidio por despexamentos e tampouco podemos esquecer o terceiro “Balón medicinal” que, sen desbotar o humor, nos leva deica a realidade do inferno de quen padece bullying polo simple feito de ser gordo; e o seguinte “Ceda o paso” nos reinstala dentro dos lindes da estafa polas preferentes e aínda queda a contundencia de “By Glory Lake”. Eis unha palmaria demostración de que o realismo pode ser moi divertido de ler.

Con preferencia pola primeira persoa narrativa, o que reforza a sensación de realismo, Álex Alonso opera unha transción nada doada. Estanos a falar de asuntos serios, en catro casos bota man dos medios de comunicación como fonte de autenticidade dos relatos,mais aínda así o autor topa o momento para a retranca, para o humor fino e sensíbel. Sensíbel, se hai que procurar una palabra defintiroria para estes bocados de realidade, esta ten que facer referencia á sensibilidade social que destilan uns relatos que ás veces chegan a ser parateatrais e outras asoman ao multiperpectivismo, como mostra da diferente fasquía técnica que os caracteriza,e a sesibilidade con que se nos contan, capaz de pasar dun rexistro serio a outro humorístico sen que renxan as tramas, sen que se poia acusar de oportunismo ou de procurar a ocorrencia doada, aspecto este que eleva a escrita de Álex Alonso.

Cun relato non se gaña o lector,nin con tres ou catro, cando estamos a falar de trinta, a regularidade técnica é un aspecto moi salientábel neste título que abre unha fiestra de ar fresco no actual panorama literario. O lector pode estar na seguranza de que lectura deste Tempos de bebidas isotónicas e fast-food o agradará e será ben complicado escoller cal é o mellor conto, pois todos contan con algo que os individualiza fronte aos demais, xa sexa pola cualidade técnica ( poñamos como exemplo “Vitrasa”) ou pola actualidade (poñamos como exemplo “Eu confeso”, onde se xoga coa dupla moral eclesiástica). Nós renunciamos a escribir de cada un dos trinta en boa parte para non derramar a sorpresa que o lector levará encetando a lectura de cadanseu relato. Mais queremos comentar un aspecto que non nos gustou, e que non é outro que o recurso ao hiperrealismo lingüístico, e algún castelanismo supérfluo que se pode atopar ao longo do volume. Do resto, eis un título que se deixa ler con amabilidade, que quere ser lido en ton desenfadado mais sen perder nada de seriedade no tratamento dos temas.

ASDO.: Xosé M. Eyré

TODO O QUE PUIDEMOS SER

Título: Todo canto fomos

Autor: Xosé Monteagudo

Editorial: Galaxia

Que outra cousa, senón, é unha novela máis ca un conxunto de episodios contados nunha orde e consonte unha xerarquía que lles outorga significado? (197) Sólida declaración de principios que responde tanto ao que é a individualidade da novela que nos ocupa como á novela como xénero. Arquitectura. A novela é unha arquitectura secuencial dotada de significado. Pura arquitectura verbal que se pode facer mesmo extensiva ao que é a literatura en si, pois calquera xénero pode responder, máis ou menos xenerosamente, a esa definición .

Amaro, emigrante na Arxentina de finais do XIX, que se abre camiño ata facerse dono dun curtidoiro. Carlota, mestra que ten que loitar conta a ignorancia e os prexuízos dunha sociedade rural moi condicionada pola Igrexa e o poder caciquil. Anxo Daponte, historiador que está nalgúns momentos decisivos da historia do século pasado, como a fundación do Partido Galeguista en Pontevedra. Maribel, nena do hospicio, que vai de familia en familia até que é adoptada definitivamente. Un escritor ,galego, afincado en Inglaterra, de novela detectivesca, a quen a nai lle lega un feixe de papeis que reconstrúen a historia familiar. Velaquí os vimbios con que Xosé Monteagudo estrutura a arquitectura desta novela de grande calado, pois o escritor de Moraña (1965) escolle un formato longo e esixente para este seu quito proxecto narrativo, despois de deixarnos As voces da noticia (2002, premio Blaco Amor), Esta historia (2005), Un tipo listo (Premio García Barros no 2009) e O curioso mundo das persoas normais no 2012.

Escrita en terceira persoa, Monteagudo alterna as diferentes cara do prisma, que acabrán por tocarse e confluír nun único final que aquí non queremos desvelar. Ler a novela é como ir lendo a novela que escibe o escritor, que pasa unha tempada coa súa filla adolescente, coa que non tiña unha relación nin boa nin estábel. Como ir xuntando as diferentes pezas dun puzzle que presentimos único mais ignoramos como encaixarán os diferentes ángulos deica o remate; por mais que poidamos ir supoñendo o encaixe dalgunhas, o final sorprenderanos igualmente. Este carácter poliédrico permítelle ao autor tocar unha serie de temas de moita actualidade aínda hoxe e que converten os protagonistas en verdadeiros avanzados nestas loitas. Velaquí está o caso da emigración, que tristemente seguimos padecendo; a loita das mulleres, sobre todo das mulleres do rural, por acceder ao mundo da cultura e contra os prexuízos enraizados na sociedade, é moito o que se avanzou mais tamén é certo que o problema segue existindo; ou a loita pola construción nacional de Galiza, que leva á novela a personaxes como Castelao ou Bóveda. En definitiva, a loita por coñecer o pasado de xeito que este ilumine un presente que pretendemos controlar aínda a sabendas das lagoas que a historia nos presenta e que ignoramos como se non foran con nós.

A novela asenta tanto na arquitectura secuencial como nunhas personaxes densas e moi ben perfiladas, personaxes transgresoras que loitan por un mundo mellor, por mellorar as circunstancias de vida propias mais tamén as dos demais. Unhas personaxes percorridas por un fatuum que desoñecen e que só se revelará no final, que as condena a un fracaso vital que evitan como poden, agás no caso do escritor, que por circunstancias hitóricas está libre del aínda que non das súas consecuencias. Por iso a novela é a novela de todo canto puidemos ser, todo canto se nos permitiu ser, pois as personaxes aparecen suxeitas ás circunstancias históricas que marcan aquilo que se les permite ser e aquilo que se lles nega, que se lles veta. Salienta o caso de Amaro, verdadeiro triunfador na vida, que regresa a unha sociedade na que segue pulando por mellorala, mais que lle fará pagar caros os seus esforzos. Tamén Maribel e Carlota son personaxes transgresoras, cada unha no seu tempo, e tamén ambas rematarán por pagalo, cada unha á súa maneira.

En definitiva, Todo canto fomos é un proxecto narrativo complexo e de altas miras do que ao autor sae moi ben parado. A novela, na que a administración da información constitúe un aspecto moi ben tratado, igual que o xogo estrutural, demanda unha lectura atenta en tanto que as referencias temporais son mínimas e o lector é quen debe completar o contexto histórico, do que se nos achegan momentos clave. Mais se eses momentos clave da historia son importantes ( os correspondentes á República e posterior golpe de estado, coas súas consecuencias) teñen unha importancia especial, tan importante é o carácter transgresor das personaxes, auténticas loitadoras nun mundo hostil.

Iso si, bótase de menos un pouco de máis coidado coa onomástica galega.

ASDO.: Xosé M. Eyré

DIVERXENTE. O HOME NOVO A EXAME

Título: Masculino singular

Autor: Carlos Negro

Editorial: Xerais

Interesa o punto de diverxencia. O punto exacto en que se deixa de ser unha cousa para ser outra. Neste caso fastéxase o alborecemento do home do século XXI, herdeiro do homo erectus porque eu o mando, do home de verga e poder sinonimizados, si, mais tamén herdeiro da tradición feminista, tradición feminista que non interpreta como oposición senón como integración. Por iso o poemario comeza expoñendo o “Código de barras” identitario, onde resulta definitivo para identificarse aquilo que non é, por desgraza, por sorte, definitivamente, o que non ten, o que non quere, o que quixo, o que tivo, o que ten, o que é, o que intenta ser, o que non sabe se é, o que se cadra non é (“un morfema de xénero singular e masculino”) (15). Exercicio de reafirmación que nos sinuosos tempos que vivimos convén ter o máis claro posíbel, para que non o confundan, para non ser confundido; nin co “príncipe azul das galletas de chocolate”, nin cun “paquete de músculos dun filme de acción”, nin co “sorriso galante que cede o paso na porta do ascensor” (13)

Esta é unha poesía de fronteiras, se cadra por iso, a continuación da reafirmación do que é a voz poética, ten que vir, e vén, a poética desde a cal se lerá todo o poemario. Son a “Técnicas de afeitado”, porque non é unha. Ou si.”Unha poética de dobre folla: / suave e apurada por fóra, / pero cun gume cortante por dentro” (19).Porque o que a continuación vén dentro deste mesmo apartado son dúas reafirmacións, dúas exploracións da mesma poética, unha en prosa e outra en verso: a pel e o poema son superficies sometidas a un proceso de desgaste. Como para xunguir os dous procesos de reafirmación continúase cun poema que non deixa de facerse preguntas e mediante elas conta unha historia, preguntas/historia para recoñecer o home do século XXI, o home novo.

Desde a fronteira poética explórase a poesía como se explora o home novo, comezando polas “Pinturas rupestres”, onde, ás veces en prosa, o poema pode xurdir de epigramas, superpoñerse un sobre outro, mesmo sobre debuxos que conteñen outra mensaxe complemetar, explorar –máis unha vez- desde textos paraliterarios, constituír un embaldosado ou tentar reproducir un muro con palabras que agochan outro poema. Porque o poema pode estar en calquera lado, agachado debaixo de calquera forma, mesmo debaixo doutro poema, ou por riba del. Vivimos rodeados de poesía, o que cómpre é o poder/saber para recoñecela alí onde se atope, sexa recoñecido como petencente á tradición literaria ou non. Como sucede no seguite apartado. “Fráxil&femíneo&delicado” ofrécenolo desde o que en teoría é un anuncio publicitario mais que un golpe de ironía converte nun poema. Pode ser iso, un golpe de ironía ou o recurso a versos que comezan coa mesma letra, aos cadernos Rubio ou a tachado de palabras. O suficiente como para atopar a poesía e que esta reclame para o home novo a tenrura, tan característica do sexo feminino e que tanto cómpre no masculino porque sen ela somos menos humanos.

Este home novo é un punto de fuga que se agocha debaixo do homo erectus do inicio. E esta é a súa poesía. Diverxente. Contra toda presenza de atributos machistas que garda a nosa sociedade, aínda, e espalla desde a máis tenra infancia até a máis clásica cultura. Porque “Máis alá dos ritos da tribo, adoptamos os principios da / cosmética” (64) E sempre a favor da diferenza, o diferencial como parte da complementariedade e non como estigma ou punto desde o cal exerecer o poder que someta o outro sexo, o diferencial como parte impresindíbel da outridade, o diferencial como punto de unión. “ Non esixas do meu corpo que sexa un campo de batalla / levo anos a intentar convertelo nun mapa da tenrura”. (66) Son versos simples estes de “Punto de fuga”, ás veces prosa, como tentando a exploración do homo erectus do principo , e tamén da poética que ilumina o poemario, desde o inicio, desde o máis simple.Que non é nada dieferente ao que se fai en “Materia estelar” e que se avalía, mediante un xogo de preguntas e respostas, en “Saída de emerxencia”.

Velaquí un libro imprescindíbel en canto que racha cos estereotipos da sociedade actual que herdamos, unha sociedade herdada doutra en que o masculino tiña todos os poderes e o femíneo só o deber de servilo. O autor reclámase influído por “Rosalía de Castro e Mª Xosé Queizán, Isolda Santiago e Xohana Torres, Denise Duhamel e Ana Romaní, ou mesmo o austríaco Peter Handke e Juan Carlos Mestre. E, por suposto, tamén hai no libro algúns diálogos por negación: Pondal e Ferrín serían, neste caso, dous magníficos exemplos”, neste texto que escribiu para a presentación en Lalín.

ASDO.: Xosé M. Eyré

ARTE NA LITERATURA

Título: Galería de saldos

Autor: Diego Giráldez

Editorial: Xerais

Non é baratería esta Galería de saldos de Diego Giráldez. Ningún autor ía desmerecer de tal maneira a súa propia obra, mais esteimamos que debemos comezar por aclara a posíbel confusión a que poida levar semellante título.Os relatos, os 27 relatos de Diego Giráldez non son saldos, non material que se rebaixa no prezo para rematar existencias. Eses saldos refírense á vida, a nós na vida, aí si que somos saldos, auténticos saldos, marcadoría que está continuamente de saldo. Polo que ben podería chamarse “Galería de fracasados”. Mais non é que o autor pretenda dalgunha maneira expoñer unha galería de fracasados.Non é a súa intención tematizar o fracaso vital de primeira tentativa. É o seu apegamento ao realismo o que, moito máis nestes tempos de crise que vivimos, non lle deixa outra opción que facer desfilar diante dos nosos ollos unha galería de fracasados, dunha ou doutra maneira fracasados vitais, xentes resignadas a non poder ter un final feliz. Sendo, deste xeito, un libro moi apegado á realidade, que chucha dela para se converter na súa cara literaria, na súa versión literaria.

Moi pola contra da baratería, o que hai en Galería de saldos é literatura de moitísima consideración. Os relatos levan todos o encabezamento dunha interpretación dalgunha obra de arte plástica de diferentes expresións artísticas e diferentes autorías, que logo volven aparecer formando parte do argumento do relato, configurando deste xeito un achegamento literario á arte, que ten o seu parecido coas Cousas de Castelao, só que aquí os achegamentos ou interpretacións, obra de Iago Sánchez Losada, como se lles chama no libro, son de diferente autoría e diferentes expresións artísticas. Isto dálle un ar de unidade ao volume, que non ha de ser o único posto que a téncica narrativa é outro punto de contacto e o tipo de personaxes e situacións, antes mentado, outro máis, para quen queira establecer fíos de unión entre os relatos, polo demais absolutamente independentes. Serigrafadas ou doutro xeito estampadas en obxectos cotiáns como bolsas da compra ou panos aparecen estas obras de arte entre as cales tamén as hai galegas, por exemplo de Maruxa Mallo ou Seoane.

Os relatos son estampas nas que brillan con luz propia o acertado uso do resumo, así como as atribucións, que ás veces poden ser brutais de inagardadas, constituíndo exemplos de ironía de alta escola. Un tipo de literatura que che pega cando a les, que vai directa abalar a conciencia do lector, desa que non deixa indiferente porque fere, rabuña esta “homenaxe aos antiheroes en bata de casa” como se di na presentación editorial da contracapa. Ás veces coa súa dose de lirismo mais esta galería de vítimas, porque todos son vítimas do momento histórico que viven, non deixa de percutir nas conciencias lectoras. Sendo así un tipo de literatura intervencionista, anada inócua, que se sente influída pola realidade, é literatura realista porque nace da realidade e nos transporta unha versión literaria dela.

De extensión curta, os variadísimos relatos, lense con voracidade e mesmo demandan unha segunda lectura a fin de asimilar toda a carga de profundidade que hai presente neles. Non deixa de ser suxestiva esta mestura de personaxes cotiáns, inseridos en contextos mesmo rutineiros, con expresións artístiscas requintadas, polo que o libro de Diego Giráldez tamén constitúe unha democractización da arte, ao facela accesíbel, mediante as interpretacións de Iago Sánchez Losada, aos lectores da Galería de saldos. Galería de saldos que é a estrea literaria dun autor do que cabe agardar máis visitas, pois deixa un excelente sabor de boca con esta súa estrea.

ASDO.: Xosé M. Eyré

ENTRE OS CUBANOS

Tïtulo: Viaxe á última revolución

Autor: Xerardo AgraFoxo

Editorial: Galaxia

A quinta proposta narrativa de Xerardo AgraFoxo comeza o 3 de novembro do ano 2014 en Lavacolla e remata trinta e un días despois no aeroporto internacional da Habana. A medio camiño entre a novela, a crónica de viaxes e o caderno de campo, Viaxe á última revolución constitúe o relato dun mes na illa de Cuba, viaxando nos mesmos medios que eles viaxan (camións, trens e coches doutra época) e durmindo entre eles, en casas de renda con permiso para a coller estraxeiros. Un relato que salienta polo “ton sincero das súas observacións e a amenidade das súas páxinas” como recolle a presentación editorial da contracapa. En efecto, para saber cal é a situación de Cuba nestes momentos non parece haber mellor maneira de averiguala que botando man da estratexia que adopta agraFoxo, tanto desde opunto de vista literario como histórico, porque este é un libro susceptíbel de ser considerado un documento histórico, dotado da amenidade dunha novela mais enchido da veracidade que se lle esixe a un documento histórico.O autor que xa viaxara á illa caribeña cando aínda existía o Muro de Berlín e as circunstancias eran ben outras; hoxe, xa sen a existencia do Bloque Soviético e co capitalismo entrando na China ou Vietnam, que queda da revolución cubana? Esa é a pregunta que move as páxinas desta fascinante proposta narrativa.

“A Liberalización económica en Cuba é real, pero os efectos das novas medidas están a ocasionar tres graves problemas: a masiva circulación de diñeiro negro, a aparición de autónomos clandestinos e o xurdimento de novos ricos, cuxa influencia pode alporizar os cadros máis dogmáticos do Partido Comunista e fomentar as desigualdades sociais nun pobo que sobrevive con graves problemas económicos” (293) É o máis parecido a unha conclusión que se atopa no libro, non feito para expresar conclusións senón para describrir a realidade cubana nestes días en que xa non pode contar co apoio soviético mais si debe padecer a lei de embargo ou bloqueo estadounidense. Este bloqueo é a principal resposta dos cubanos cos que AgraFoxo fala á hora de explicar a problemática económica cubana.

Aínda que o anecdótico teña o seu lugar, este non é un libro de anécdotas, é un libro para saber que en Cuba circulán tres moedas distintas: os CUC, os pesos e os dólares; que para facer autoestop na illa “pídese botella”; que os baixos salarios dos cubanos obrigan a estes a “guapear” ou “resolver”; para saber cales eran os autores preferidos do Che (Stevenson – A illa do tesouro-, Mark Twain –Tom Sawyer-, Antonio Machado –Poesías escogidas– e Cervantes –Entremeses-); cales son os efectos negativos do capitalismo (“medrarán as desigualdades sociais e xurdirá unha clase emerxente, vinculada cos sectores máis inluentes do goberno e que intentará tirarlle proveito ao modelo que está a cobrar vida”) (133); un libro para saber máis do galego Sebastián de Ocampo; un libro baixo a sombra de Martí, Guillén, Hemigway, Lezama Lima, Carpentier ; un libro para saber como guapean ou resolven os cubanos de a pé, aqueles que se cruzan no camiño do autor, por exemplo como fan para vivir cuns soldos tan baixos, ou para seguir teleseriees españolas que alá non se difunden.

En defintiva, un libro onde caben moitos outros, polas súas páxinas pasan El reino de este mundo, de Alejo Carpentier; Antes de que anochezca, Reinaldo Arenas; Breve relacción de la destrucción de las Indias, Frei Bartolomé de las Casas; Todos se van, Wendy Guerra; El hombre que amaba a los perros, Leonardo Padura; La isla de los ingenios, Fernando García del Río ou Habana Babilonia de Amir Valle. Porque a lectura é unha das actividades constantes do autor. Tempo ten. Nas longas xornadas de viaxe ( para percorrer poucos quilómetros) ou antes de durmir.

Documentación de a pé, novelada e moi entretida, para saber cal é o estado actual da Revolución Cubana.

ASDO.: Xosé M. Eyré Val

NOVELA HÍBRIDA

Título: O espello do mundo

Autor: Ramón Nicolás

Aditorial: Xearais

“Aquel lugar fora, durante un tempo, o espello do mundo” (191) Aquel lugar é San Pedro de Ramirás; o tempo, mediados do século XII; a razón, o inmenso poder que o mosteiro tiña. Dirido pola ona –tratamento exclusivo das abadesas de San Pedro de Ramirás- Guiomar Méndez, o seu poder resulta impoñente aínda hoxe en día ao contemplar os seus muros, como sente Martiño cada vez que ve os muros da igrexa, único testemuño que nos queda. Martiño é un profesor de Historia ás mans do cal vai parar un feixe de pergameos propiedade dunha amiga da súa avoa, internada nunha residencia de anciáns construída exactamente sobre os restos do que fora mosteiro ben podente. Este é o alicerce sobre o cal o profesor e crítico literaio Ramón Nicolás basea a súa primeira contribución á narrativa, para o cal escolleu unha fórmula a medio camiño entre a novela histórica e a novela epistolar. É novela histórica porque O espello do mundo bota luz sobre un pasado histórico que ten máis de glorioso que de escuro, é un momento no cal Galiza vive unha auténtica Idade de Ouro, social e e economicamente. Mais deixa de ser unha novela histórica porque novela tamén todo o que ten que ver co profesor Martiño, que corresponde á época actual. Tecnicamente mestura tres planos narrativos: o que ten que ver co plano histórico en si, a estratexia epistolar e o que ten que ver coa época actual. Mais a estratexia epistolar, á súa vez, resulta tamén incompleta. A ona Guiomar Méndez mantén unha estreita correspondencia epistolar coa a abadesa Hildegarda von Binguen, hoxe Santa Hildegarda logo de que os últimos papas revisaran a figuara desta alemá visionaria, que defende o traballo e a contribución da muller á historia e realiza tamén labores de apostolado, precisamente está a piques de comezar con eles cando a novela cesa a relación epistolar e anovela remata. Mais é unha forma epistolar tamén incompleta, porque lemos as cartas de Hildegarda mais non as respostas da ona Guiomar.

Na novela, que pretende botar luz sobre unha época histórica pouco coñecida e realmente sopresiva, ten unha importancia ben grande a figura da visionaria alemá Hildegarda von Binguen, touquinegra tamén, que dalgunha maneira se pode considerar protofeminista e amosa unha personalidade forte e complexa. Na súa relación epistolar coa ona Guiomar adoita compañar as súas misivas con textos moi varidos que van desde os qye se centran nas potencialidades curativas de plantas, minerais e animais aos tipos de muller que é posíbel atopar na sociedade do momento. Nisto, a novela de Ramón Nicolás lembra a Herba Moura de Teresa Moure; Hildegarda no seu papel de protobióloga e protomédica lembra a Hélène Jans de Teresa Moure, mais non só iso senón tamén a propia natureza da novela como algo híbrido é un punto en común entre ambas e dúas novelas así como a posta en valor do traballo das mulleres, neste caso nun século que para a maioría de lectores aínda permanece como escuro, do que pouco se sabe, malia ser un dos de meirande importancia no desenvolvemento social e e conómico da Galiza, como xa dixemos.

Mais se por algo salienta a novela é polo ben escrita que está. O espello do mundo conta cunha sintaxe especialmente rica e densa que lle dá ese ar de novela histórica, o cal cobra especial importancia nun momento onde, polo xeral, a sintaxe adoita pasar desapercibida entre os escritores, polo pouco uso que fan dela e das súas potencialidades, a non ser na novela histórica, como neste caso. E, de par, da orfebrería lingüística que Ramón Nicolás é quen de tecer, as personaxes medievais eríxense como dous poderosos focos de atención, pola súa especialmente delicada configuración, pois pertencen a unha orde relixiosa, mais iso non empece para que o autor as dote dunha peronalidade complexa e rica, máis ben todo o contario, un diría que deste xeito aínda salientan máis pola inherente dificultade que representa o envite.

En defintiva, eis unha novela, de natureza híbrida, doada de ler, que bota man de capítulos curtos para que ningunha das dimensións de novela prevaleza sobre as outras. Efecto que tamén se consegue mediante a alternancia de planos narrativos. Mais tamén é unha novela rica e complexa, que dá conta dun período histórico ben pouco presente nas nosas letras, sen perder o fío da actualidade.

ASDO.: Xosé M. Eyré Val

MÁIS DE 63.000 QUILÓMETROS DE VIAXES Á CADEA

Título: Novas do exterior

Autor: Xosé Luís Santos Cabanas

Editorial: Axóuxere

Ademais de colaboracións espalladas por revistas, xornais e publicacións colectivas, Xosé Luís Santos Cabanas é autor de Ahoulouuuuu…! (premio M. R. Figueirido, 1993), De noxos e de brétema: contos (Noroeste, 1996), Conto para ler chovendo (Toxosoutos, 1997) e o poemario Por estas palabras recadadas (ed. de autor, 2006). Porén o máis significativo para esta crónica é que é o pai de Antom Santos, preso en Lugo, en decembro de 2011, pola policía española e acusado de ser o soporte intelectual diso que deron en chamar Resistencia Galega para xustificar a existencia dunha banda terrorista en Galiza, e con iso a toma de medidas antiterroristas contra o nacionalismo democrático. Novas desde o exterior está formado polas crónicas das viaxes á cadea que realizou Xosé Luís Santos Cabanas, coa súa compañeira, ás prisións de Aranjuez e Dueñas para ver o seu fillo, polo que podemos dicir que este volume enceta un novo xénero narrativo nas nosas letras: a literatura carceraria.

Clasificado como F.I.E.S. (Ficheiros de Internos de Especial Seguimento) , Antom Santos ve intervidas todas as súas comunicacións, grábanse toas as súas intervencións orais ( con indicación de quen son os interlocutores) e fotocópianse as escritas, ademais de levar un estrito control de toda a súa actividade, o cal supón estar nun cárcere dentro doutro cárcere. Pouco importa que foran declarados ilegais por parte do Tribunal Supremo, a súa fiolosofía e fondo permaneceron inalterábeis ao longo do tempo. Nestas circunstancias Xosé Luís Santos Cabanas debe visitar o seu fillo a máis de 650 quilómetros da súa casa. As crónicas destas visitas constitúen o motivo desta publicación. Achegar novas do exterior é o que racha un pouco a monotonía carceraria (ler, pintar, estudar, atletismo) do recluso, en tanto que para os que estamos no exterior as novas agardadas son as do estado do reclusodentro no cárcere, mais estas vólvense monótonas de xeito que é capacidade de observación do autor o que dota as crónicas de variedade e interese, nunha prosa que cualifica o prologuista (Xabier Cordal) con moito acerto como “culta, serena, sabia en citas” (9)

Internado no Centro Penitenciario Madrid VI, en Aranjuez, a 28 quilómetros pola estrada Aranjuez-Toledo, salienta o carácter inhóspito da xeografía castelá, así como as pouco “aseadas” condicións en que deben facer a visita ou o vis a vis. Estas cirunstancias só melllorarán cando recluso pase a estar internado no Centro Penitenciario La Moraleja, de Dueñas, Palencia, polo menos as plantas deixan de ter sede e as condicións do preso tamén melloran un pouco. Do resto, a monotonía carceraria só se ve interrompida pola voda con Maria Osorio en Villabona. Ou nas datas do xuízo, do que foron expulsos todos os peritos presentados pola defensa. Porque senón todos os días son o mesmo día a non ser cando tes visita e che chegan novas do exterior.

Estarrecedora reportaxe de cómo a Audiencia Nacional, sucesora do franquista Tribunal de Orden Público, é quen de truncar a vida dunha persoa, o preso, con tal favorecer determinados intereses ideolóxicos, a existencia en Galiza dun grupo terrorista, por moito que a realidade demostre o contrario. Como truncar vida dunha persoa, e tamén a dos seus achegados: Pois o sistema penitenciario español non ten como obxectivo a reiserción do preso na sociedade, senón a súa punición, tamén a través dos seus achegados mediante a dispersión polo territorio do estado español, causa estupor e vergoña allea como unha persoa pode ser apresada e mantida sen xuízo ,e sen saber exactamente de que é acusado, durante tanto tempo.

Novas do extrerior conta tamén con epiloguistas do talle de Xosé Antón Laxe Martiñán e Francisco Fernández Rei, así como un corpo de anexos con obxectivo probatorio das reportaxes que o precisaban, entre os cales salienta un artigo de Nuria Güell sobre os F.I,E.S. e outro de Sabtiago Alba Rico, ambos e dous traducidos ao galego.

ASDO.: Xosé M. Eyré

POESÍA VISUAL PARA NENOS E NENAS

Tïtulo: Poemas birollos para ler cos ollos

Autor: Fran Alonso

Editorial: Xerais

Ninguén discute o nivel acadado pola poesía galega para adultos, porén, cando se trata do público lector máis novo, esta aparece aínda moi ligada ás vellas fórmulas poética da rima e o ritmo case con exclusividade.Non é só que o digamos nós. O mesmo autor, na entrevista que pecha o volume, chega a consideracións similares, pois o propósito deste libro é achegar os nenos e nenas á poesía visual, a poesía máis vangardista que se fai hoxe en día. Desde aquí saudamos este propósito de aggiornamento como algo moi necesario para que nenos e nenas non perdan unha parte da mellor poesía que se vén facendo hoxe en día. En parte, este propósito ten moito que ver con O meu gato é un poeta, mais como o mesmo autor indica aquí “dáselle prioridade a converter os poemas en cadros” (69), a salientar a parte gráfica, o que vén sendo a poesía visual, e mais tamén ten unha importante presenza a oralidade, aspecto moi importante para este tipo de público lector e que axuda moito a incardinar este tipo de poesía anovadora dentro da tradición.

Poemas birollos para ler cos ollos superan a concepción do poema como texto, de feito o texto, con ser imprescindibel na arte da palabra, só é un elemento visual máis, salientando esa parte súa, a visual, mediante técnicas gráficas que ao poeta común se lle adoitan escapar. A poesía é infinita / coma o universo; / un pozo de palabras sen fondo / que nunca se acaba.Porén a poesía fai preguntas!. A poesía son palabras bailando na punta da lingua. A poesía é un globo cheo de palabras que berran. A poesía é a maxia que se fai coas palabras.Distintas concepcións da poesía ou unha e única que se fai diversa? O único certo é que aquí non funciona a concepción tradicional de poesía. Ou si, pero máis ampla ao botar man de recursos gráficos que a poesía tradicional ten como aliterarios aínda que tamén faga uso dalgúns ben integrados na poesía tradicional, como o caligrama, que se repite ao longo do libro en varias ocasións. Tamaén se xoga coas colores e coa dipsosición gráfica do texto, ás veces en forma de diagrama e repetindo elementos gráficos (sempre o gatiño nalgunha parte do cadro que é o poema,lembranza do seu anterior poemario O meu gato é un poeta) ou salientando dalgunha maneira parte do texto, aínda que non é imprescindíbel, coma en “Diálogo absurdo ou poema parvo”

Unha forma lúdica de achegar os máis cativos á poesía, á poesía dos grandes, e sen perder nin un ápice de seriedade, porque aos ollos dun adulto toda simpleza desta poesía de Fran Alonso son portas abertas a novas concepcións da poesía, que entran polos nosos ollos coma cos cativos: cun lote de estrañeza debaixo do brazo, a mesma que nos mantén espertos e atentos a cada nova páxina ( sen numerar) que lemos/contemplamos. E como de ludismo estamos a falar cómpre non esquecer que co poemario vai asociado un videoxogo co que se pode experiementar en internet no seguinte enderezo: https://scratch.mit.edu/projects/92848953/

Poemas birollos para ler cos ollos é un estupendo agasallo para nenos e nenas, unha forma sinxela e efectiva de achegarlles a poesía, unha poesía nova, que pode nacer de claquera recurso, literario ou non, que nos lebra moito o que tamén vén facendo Carlos Negro, de quen hai nada traïamos a estas páxinas Masculino singular, tamén en Xerais, que explora poesía desde a fronteira poética e cada poema pode xurdir do recurso máis inagardado ou inclusive duns noutros.

ASDO.: Xosé M. Eyré

crítica de MOCIDADE ( Joseph Conrad, Huguin e Munin)

crítica de CAMIÑOS NA AUGA ( Manuel Núñez Singala, Galaxia)

crítica de QUE NON TE ATEN (Manuel Iglesias Turnes, Xerais)

crítica de OS KOWA (Xavier Queipo, Galaxia)

crítica de CARA AO LESTE (Antía Nara, Xerais)

crítica de A ROTURA DAS PAISAXES (Xesús Constela, Xerais)

crítica de O DESEXO ( VV. AA. , Caldeirón)

crítica de O ENIGMA DE CARONTE (Carlos Vila Sexto, Galaxia)

crítica de CONTOS NERVIOSOS (Fran Alonso, Embora Edicións)

crítica de IZAN O DA SACA ( Xabier Quiroga, Xerais)

crítica de O ANXO NEGRO

crítica de BOSQUEXOS PARA UNHA DISTOPÍA (Alberte Momán, Redelibros)

crítica de TEMPOS DE BEBIDAS ISOTÓNICAS E FAST-FOOD ( Álex Alonso, Xerais)

crítica de TODO CANTO FOMOS ( Xosé Monteagudo, Galaxia)

crítica de MASCULINO SINGULAR (Carlos Negro, Xerais)

crítica de GALERÍA DE SALDOS ( Diego Giráldez, Xerais)

crítica de VIAXE Á ÚLTIMA REVOLUCIÓN (Xerardo AgraFoxo, Galaxia)

crítica de O ESPELLO DO MUNDO (Ramón Nicolás, Xerais)

crítica de NOVAS DO EXTERIOR. 63.000 QUILÓMETROS DE VIAXES Á CADEA.

crítica de POEMAS BIROLLOS PARA LER COS OLLOS ( Fran Alonso, Xerais)