Alí onde de entrecruzan a letra e o deseño hai poesía visual. Non é algo tan novo como se pensa, sábeo ben Apollinaire. Mais na rede achou novo acubillo e por aquí e por alí xorden poetas visuais. Que hai de poesía e que hai de técnica? Entendendo por técnica o mundo de coñecementos sobre o funcionamento de determinados programas informáticos, o cal se volve moito máis complicado se contamos tamén co aspecto sonoro.

Vaia por diante que non pretendemos definir a poesía visual, aquí e  agora, pois volveuse un concepto tan complexo como inabarcábel. Por exemplo velaí está a videopoesía, que non deixa de ser poesía visual por moito que se limite a un recitado diante da cámara.

Unha simple googelización do concepto “poesía visual” deita un bo número de exemplos que non deixarán indiferente a ninguén, que seducirán pola súa beleza ou pola oportunidade da súa mensaxe. Eis unha culaidade fundamental na poesía visual, non provocar a indiferencia, ser activa, procurar unha interpelación ao visualizador, facelo reaccionar perante o que ve e o mundo cultural que o envolve.

Páxinas hai que mesmo ensinan diferentes métodos para construír poesía visual.

Noutras lense aproximacións á súa definición. Na páxina que poñemos como exemplo lense sete definicións e non son capaz de estar en desacordo con ningunha delas, con seren todas diferentes non hai dúbida de que tocaron a alma do que pretenden definir.

Para rematar déixolles esta páxina onde se poden achar exemplos de poesía visual en diferentes linguas e culturas.

Boa lectura.

As cifras son alarmantes. O ano pasado, en España vendeuse o 10% menos de libros e publicouse un 3% menos.Aínda así é, despois do Reino Unido e Estados Unidos, o terceiro expotador mundial. Aínda así porque en España é moi pouca a xente que le, só len menos en Portugal e Italia. Teñen todos os datos aquí. Obviamente se falamos do mercado galego, a preocupación increméntase moitísimo máis, cunha Administración absolutamente inoperante á hora de botar unha man a un sector crítico, un sector crítico a nivel industrial, económico e cultural. Se Citröen deixara de facer coches en Vigo, sería unha catástrofe a nivel galego. Mais se os nosos fillos deixan de ler…miramos a ver se chove ou non.

Pero alguén cre de verdade que pode existir educación sen lectura? Alguén pode accede ao mundo do coñecemento sen ler? E os datos son curiosos, non deixar de escarmentarnos, queiramos ou non. tanto desde a Administración coma na rúa crese que a lectura é un acto individual, coma ir ao ximnasio ou correr. Claro, con esta perspectiva non se pode avanzar. E os números son teimosos. Porque aínda que nos queiran mover no eido das apetencias individuais, Galiza é punteira a nivel nacional en canto aos clubs de lectura escolares. Aos máis novos gústalles ler.

Moitas veces teño reclamado desde esta Ferradura máis atención institucional para a lectura, aínda a sabendas de que é predicar no deserto. Por iso hoxe me dirixo á individualidade de cada un de nós, que lugar ocupa o libro nas nosas vidas? Porque des resposta depende en boa maneira o comportamento dos máis novos. Se na nosa vida ocupa un lugar central, inexcusábel a súa presenza, así será na dos nosos fillos. Se na nosa vida ocupa un lugar marxinal, peor será na dos máis novos.

Estamos en ano electoral. Que lugar ocupa o libro nos distintos programas dos partidos políticos? E a lectura?

Afeitos ao desdén institucional, cando non ao estorbo, semella que só nos queda protestar e reaccionar como indivíduos. Non é así, pero tamén. Queda moito por facer na cultura individual polo libro. Todo. E ninguén o vai facer por nós.

CAMPO DE ESTUDO ENTRE A NOVELA E A FIOLOSOFÍA
Título: As Médulas
Autora: Silvia Bardelás
Editorial: Barbantesa
Digamos, primeiro de nada, que aínda que non se pode imaxinar a relato dunha historia sen un proceso reflexivo previo e calquera historia relatada é un convite á reflexión tanto sobre a historia como sobre a maneira de contala, diascursos como este, tan decididamente interfronteirizo entre a filosofía e propia novela, non adoitan ser os máis frecuentes aínda que despois a propia historia da arte materializada en palabras nos depare exemplos como as nivolas unamunianas, o teatro do absurdo e, en fin, todas esas obras que se constitúen como testemuña operativa de procesos cognoscitivos, tales como a Nada de Carmen Laforet ou mesmo Os dous de sempre (as personaxes de As Médulas non deixan de lembar continuamente o Pedriño de Castelao), sen esquecer, neste relatorio de ecos, outras manifestacións como as de certa NNG, pensamos, por exemplo, no Cara a Times Square de Camilo Gonsar.
A proposta  é pois campo de ensaio tanto no eido narrativo como no propio filosófico, erixíndose nunha simbiose infrecuente que á sitúa estremando nos lindes da marxinalidade respecto tanto do discurso novelesco como do propiamente filosófico. Até que punto dan de si as catro personaxes protagonistas, catro personaxes protagonitas atrapadas no bucle da inercia vital? Juan e Sara, xentes acomodadas, Juan é un intelectual, Sara traballa no sistema sanitario e pensa que a enfermidade non ten porque ser oposta á beleza. Flora e José, que se coñecen na emigración, Flora ou Cécile ou Suha, José, o obreiro tipo, o seu é traballar, traballar, traballar. Un acontecemento fortuito ( Flora dille a José que pinte nunha pedra ofrecéndose como xardineiro) pon a Flora e José na vida dun Juan que a vida levou a unha casa perdida nun enclave rural, de nome moi simbólico, Voces; de nome moi simbólico en un discurso no que nada fica ao azar, onde detrás de todo hai que sospeitar que poida haber algo aínda que ese algo sexa a nada.
Non é, pois, novela de discurso compracente senón todo o contrario, esta procura que a partir de seres completamente alleados se lanza detrás dunha razón para vivir, para ser, para ser sendo conscientes do que se é. Nin é, a proposta de Silvia Bardelás, caprichoso antollo de laboratorio concebido para pasatempo autorial, senón escachizado espello no que se pode recoñecer unha fotografía tipo da xente de hoxe en día. Unha fotografía parcial e fragmentaria, por suposto, na que as personaxes están dotadas de escasa ou nula conciencia política, tamén hai que dicilo.
Porén, deixaranse, estas personaxes tan kafkianas, novelar sen interferencia narratatorial? O relato das súas experiencias vitais poderá ser chamado novela? Xa desde a óptica filosófica, o relato construído por estas personaxes servirá de campo de estudo do comportamento humano, libre, sen condicionante intermediaria dalgunha teoría de pensamento? Adiantámoslles, xa, que a de Silvia Bardelás non é novela de tese ao uso, a única prisión destas catro personaxes é a dunha vida que as conduciu a crer que vivir é moverse, e que, na súa lectura, poucas máis cousas establecemos que, desalentadoramente, que actividade intelectual de pouco serve como vacina fronte á alienación vital. Pocas máis conclusión se poden establecer que a de que é necesario tomar decisión e e que nesas decisión importa moito que estean orientadas a facer algo polos demais, polos demais, que son os únicos que poden probar que nós existimos.
Xa desde a perspectiva puramente literaria, o que se pode dicir é que, sobre todo respecto ao que habitualmente de entende como novela, as personaxes está certamente pexadas pola súa propia condición, unha condición que á súa vez é froito da súa propia e particular historia, como calquera de nós. A novela non consiste tanto en reconstruír esa historia previa e que ese relato ilustre a necesidade de tomar decisión conducentes ao enriquecemento da personalidade, como en deixar as personaxes ( que, de inicio, nada teñen que ver entre si) observar, facerse preguntas, interactuar, estrañarse. Precisamente ese é o clima da novela, o estrañamento, e que este feito leva a que o realto esixa percica ahora de transitar entre a primeira persoa e a terceira así como habilitar forma de que non interfiran as diferentes voces. Para isto, o discurso aparece fraccionado en intervencións supranarratoriais, en maiúsculas, que serven para confirmar o avanzado e anunciar intencións que doutro xeito non serían doadamente percibíbeis, sendo, pois, un valioso aliado na lectura. Que aínda desexariamos fora maior, pois, instalado no eido do transcendente, axudaría a que o lector fixara mellor os aspectos relevantes de entre o mar de acontecementos que os envolve ( malia seren todos moi inseridos na cotidianía, no vivir básico).
Cabe salientar tamén que, sendo as personaxes suxeitos de laboratorio, arquetipos humanos en laboratorio novelístico, precibíbel en todo momento, coa carga de estrañamento que iso conleva, non perden capacidade empática, mais tampouco a gañan senón cando a novela xa vai ben avanzada e o lector vai tendo máis claro o que significan as cousas para cada unhas das personaxes ao ser máis consciente da súa pre-historia.
Eis, pois, unha porposta narrativa certamente arriscada, nas periferias de case todo, da novela e da filosofía. Absolutamente atípica, tanto no rexistro filososfal como no novelesco. Incómoda tamén por carecer o lector dunha perspectiva sobre o estado final a que se conducen as personaxes. Dito isto desde o fondo proporcionado pola concepción tradicional de novela, a que non responde en absoluto mais que condicionará ao lector desta proposta narratvia nas marxes de todo.

ASDO.: Xosé M. Eyré

Adoita dicirse de libros como este que marcan época, que hai un antes e un despois deles. E non falta razóns neste caso. Trátase dun libro en soporte virtual, un libro que se le en internet, non podemos darnos o gustazo de acariñar as súas follas. Pero sobre todo trátase dun poemario que redefine o concepto de poeta, porque agora ao poeta non lle abonda co dominio das palabras, precisa dominar tamén outra linguaxe, unha linguaxe técnica que faga posíbel a incorporación de elementos non sempre literarios e que serven de contraste ou ratificación do texto poético. Fotos, bandas sonoras, debuxos, recitados, cousas así que acompañan outras cuxa literariedade, desde un concepto tradicional, resulta problemática: slogam publicitarios, anuncios, receitas, ligazóns a noticias de prensa, prognósticos…

De xeito que tamén o propio concepto de poesía resulta afectado. Pasa a ser unha arte visual e sonora que incorpora recursos novos, alleos á elocuencia verbal, cuxa única finalidade é a de lograr beleza. Mediante a palabra e calquera recurso que poida complementala. Unha especie de arte total.

Son abondas estas razóns para dicir que se trata dun poemario que marcará época? Nós cremos que si. Esta Poética de Fran Alonso é a primeira, pero estamos convencidos de que a partir de agora aparecerán máis e máis proxectos poéticos por un estilo. Así que covén celebrar este poemario en toda a extensión do seu significado, tanto dentro da literatura galega como alén do Padornelo (pódese ler en galego, castelán, e portugués) pois faise moi difícil atopar precedentes a esta obra de Fran Alonso.

En certo momento da súa Poétic@, Fran Alonso deixa de referirse ás súas crecións como poemas e pasa a denominalas “instalacións poéticas”. O concepto de “instalación poética” non é novo, xa ten sido utilizado abondo veces como unha fórmula na que se imbrican a arte poética e a pictórica ou escultórica, outras veces simplemente se trata de procurarlle á poesía soportes novos e diferentes, desde as ponlas das árbores ás rochas que un atopa paseando á beira dun río.

Vexamos algúns exemplos que a rede nos proporciona. Árbore poética. Embudo entre dos mundos. En Gondomar houbo unha misteriosa instalación poética. Notocoa doutra instalación de Zelai Aritzi.

O carácter subversivo das instalacións poéticas resulta común, neste tipo de experiencias que pretenden devolverlle ao mundo un chisco de cordura, corazón, beleza, a un mundo que parece que non as bota de menos.

O carácter subversivo do uso de Fran Alonso está aí tamén. Corrosivo diría o autor. Mais neste caso afecta á propia esencia da poesía. A poesía, enténdese, é outra cousa, outra cousa desprovista de toda a aparatexe auxiliar que contribúe a lle dar forma a esta nova poesía. Esa é a diferenza.

Simple cuestión de etiquetaxe? Non cremos, máis ben estamos porque a poesía está mudando, nunca deixará de ser poesía, mais ben diferente do que tradicionalmente se entende por poesía.

Apaixonante panorama. A simple vista, a instalación poética semella máis completa que a poesía. A simple vista porque, tal e como a concibe Fran Alonso, nalgúns casos perde o aspecto sonoro do recitado clásico, aspecto sen dúbida a recuperar pois é moi bonito que a poesía entre tamén polo oído.

Na súa Poétic@ realiza un fondo esforzo por atopar a procedencia e a esencia da poesía. O que vén a seguir é unha síntese da dilatada refelxión de Fran ALonso:

-Unha arma cargada de futuro

-Un xéro sublime que non de recrearse nas miudezas do mundano

-Un xeito de compracer un dos que tamén son eu

-Como alivio dunha mexada urxente

-Sentimento

-Unha necesidade ( saber que escribe)

-Unha molestia para o perdurábel

-Libre, non ten que obedecer as leis do mercado

-Coñecmento, pero non certezas

-Erótica

-Inconsciencia

-Deriva doutros versos e autores

-Reescrita e novidade

-Pedantería

-Escala de valores (unha cousa é ser poeta e outra escribir poesía)

-A celebridade pode afogar o poeta

-Actualidade, o xeito petrarquesco quedou demodé

-Corrosión

-Corrupción

-Fidelidade

-Xogo coas palabras ( e outros recursos)

-A poesía é para a xente

-Non hai verdade poética.

-Alternativa

-Autoafirmación

-Utopía

-Non hai poesía pura

-Sempre útero

POESÍA DA ERA CIBERNÉTICA
Título: Poetic@
Autor: Fran Alonso
Editorial: Pitipoto Edición
Hoxe temos a fortuna de escribie sobre un libro que marcará época. Xa tardaba que, nos días de hoxe e coa expansión sufrida polos medios cibernéticos, aparecera un poemario que non se contentase con internet como soporte alternativo ao papel mais contendo poesías que, sendo máis ou menos rupturistas, non desaproveitara a cantidade de recursos que ofrece a rede. Deica que chegou este Poétic@ de Fran Alonso, que se pode ler en galego, portugués e castelán e en dispositivos móbiles ou fixos. Xa só por iso, o poemario de Fran Alonso merece lugar salientábel na produción popética actual, mais tamén hai outros, estritamente literarios, que o singularizan.
Levando como título Poétic@, podemos pensar que se trata dun título que quere ser referencial a partir de agora no eido da poesía máis anovadora. E, efectivaente ha de o ser aínda que só sexa por oportunidade. Porén hai outro motivo para ese título, e non é outro que a dilatada reflexión que o poemario fai sobre a propia poesía, sobre a esencia poética, a súa procedencia e forma. Das catro partes que compoñen o poemario, esta é a primeira e máis extensa. A preocupación metaliteraria é constante; fonda e intensa; diverxente; contraditoria mesmo; corrosiva; fondamente irónica e descrida; polivalente, en suma. Tan ben a enxalza como xénero excelso como a compara co alivio dunha mexada urxente. Tan ben lle recoñece o sentimento inherente como a sabe froito dunha necesidade propia do poeta. Di que non debe recrearse nas miudezas do mundano e quixera lazar o seu verso como un puño, e tamén diferencia entre @ poeta e quen escribe versos, refuga a celebridade e condena a pedantería. Refuga a quintaesencia petrarquesca e refuxiase na corrosión do máis sinxelo. De xeito que resulta, igual que lle pasou ao poeta, imposíbel afirmar unha definidición de poesía que non sexa manifestación da diversidade, aínda recoñecendo o maxietrio dos máis vellos e que a poesía tamén é reescrita e novidade. Transmite un ar iconoclasta, incorformista e revolucionario e lúdico que en certos momentos nos lembrou moito aquel Unicornio de cenouras que calagas os sábados do colectivo Ronseltz.
Un poemario destas características algún día tiña que xurdir, un poemario que incorporara unha boa parte dos recursos propios da linguaxe cibernética ou que esta fai posíbel. Non cabe dúbida de que o paso á ciberpoesía lle sentou moi ben a un texto que, segundo confesa o autor, naceu en papel aínda que con moitas referencias a intenet. A multiplicidade de lecturas, ao conectar uns poemas con outros ou simplemente con hipertextos da máis diversa natureza, volve moi rico un poemario no que non falta unha cita ao pé case de cada poema, mais tamén aparecen comentarios aos poemas, receitas, xogos de palabras, entrevistas, diálogos, prognósticos, emoticonos, nubes, anacos de cancións, recitados, ligazóns a noticias de prensa, anuncios, incógnitas, fotos, bandas sonoras, os gústame, peticións online, ou slogam publicitarios ademais dun verso ( o ruído elástico das pombas ao voaren) que percorre todo o poemario. Iso ademais de poder xogar coa orientación dos versos, coa súa mobilidade. De xeito que chega un momento no cal Fran Alonso xa non fala de poesía simplemente senón de instalación poética, recoñecendo as diferenzas entre o texto puro, o texto só composto por palabras,e o texto enriquecido que conforma os poemas presentes nesta Poétic@.
“Teoría do banal” é a segunda parte do poemario, que sempre co espírito lúdico e corrosivo antes mentado recoñece que o eu enunciativo son varios eus, así como a necesidade de desfacerse dese eu poético. O cal chega a suceder cando o poema xa non existe, pois o poema en si só pode configuralo o lector despois da lectura dos diálogos propostos polo autor. Só despois dese contraste, dese debate, desa conversa, nace o poema e en cada lector é diferente. Recoñécese a poesía como algo corrupto e runúnciase á poesía pura, banalizándoa ( lembran o do xénero sublime?) até extremos que baten de fronte co que as mentes máis tradicionalistas entenden por materia e forma poética. A irreverencia é constante, chegando a admitir que Deus é o máis prefecto personaxe de ficción, xa na terceira parte “Ciberpoesía” onde se pretende xogar máis directamente coas posibilidades que a linguaxe cibernética fai posíbel, de todos xeitos a noviade non é moita con respecto ao que o poemario ofreceu anteriormente, nin aí nin no “Epitafio” nin na “Posdata”.
Eis todo un poemario bomba, ou un poebomba, pura zona hacker ( outra mensaxe que percorre as follas virtuais do poemario) da poesía tradicional, irreverente e desprexuizado, que sen dúbida abre novos camiños para a poesía, enriquecéndoa con múltiples recursos paraliterarios que lle confiren unha nova dimensión, unha dimensión acorde cos tempos da era cibernética.
ASDO.: Xosé M. Eyré

Boto man deste artigo e cópiolle o título porque tenche as súas implicacións. “Aprender a ler de forma literaria”, nada menos nin nada máis e con toda a xusta razón. A fin de contas non é tan complicado, apréndese a ler de forma literaria…lendo. Só cómpre iso, ler. É tan sinxelo como iso, ler.

Claro que nun país que sempre maltratou a lectura e as queimas de libros chegan ata o século XX, sempre hai que matizar as cousas. Por exemplo, cómpre que quede ben claro que a conquista da lectura é unha conquista democrática. Que quede ben claro. Durante séculos, a lectura era cousa só de relixiosos ou de poderosos, e era unha lectura en voz alta. Precisamente os signos de puntuación nacen como marcas que os lectores superpoñían ao texto para descodificalo ( Legi et distincxi codicem, lin e puntuei o libro), toda vez que se escribía todoxuntotalecomoaoflarseescoitaba no que se denominaba sriptura continua. Cando Santo Agostiño coñeceu a Santo Ambrosio, quedou pampo de que este fora quen de ler ssen mover os labios os articular xalquera tipo de son.

Teño comentado tamén como a lectura silenciosa se impuxo neste país coa entrada do século XX, e aínda hai xente que non sabe ler se non é en alto. Precisamente a lectura silenciosa é a porta da lectura individual. Por iso digo que a conquista da lectura é unha conquista democrática. Unha conquista antimonástica e contra o poder. De repente, coa conquista da lectura, os vigairos dos deuses deixan de ser intérpretes únicos e pasa a ser a xente. Por iso sempre houbo tanto medo a que a xente lera pola súa conta, porque entón tamén interpretaba sen que ninguén lle encauzara os pensamentos. E tamén é unha conquista contra o poder, sinxelamente porque aquí relixión e política sempre interactuaron, sempre foron da man.

Non é difícil explicar porque nas sucesivas reformas do ensino sempre os números gañaron a batalla ás letras. Nin tampouco que a Igrexa Católica actúe como pexa na difusión da lectura.

Canto máis literariamente leas, máis literalmente libre serás.

Eis unha desas expresións que lembro ter utilizado alá no Lugo da miña preadolescencia. E non sei se trei algunha vez escrito sobre ela. Paréceme que algunha recordación me vén, mais non tan nítida como a de escoitala saír dos meus labios ou entrar polos oídos. Botabamos man dela cando unha cousa tiña que ser así por forza, inamobibelmente, sen outra posíbel solución. E sempre en forma negativa: non hai tutía.

Hoxe reatópoa lendo as Zapatillas rotas  de Xabier Quiroga que o mes pasado foi distinguida coa Premio da Crítica en Lingua Galega. Desde logo estou seguro que eu  non fun o seu único utente, que era un dito moi na boca daqueles primeiros anos setenta naquel Lugo gris, calado e tristoño. Mais compráceme reatopar a expresión na novela de Xabier Quiroga ( pax. 212). Así, como mínimo, queda constancia escrita da súa existencia alén das páxinas virtuais desta bitácora. E imos facendo un pouco máis pola recuperación ou fixación da nosa fraseoloxía. Como sempre nestes caso deume por comprobar no Dicionario de Dicionarios sen obter resultado ningún.

Compráceme ser parte activa nesta recuperación e fixación da nosa fraseoloxía, un fai o que vai podendo facer. Cómpraceme, neste caso concreto, non  ser o único. Aínda que non sei se me pode a tristura do que vai marchando, do que non quere ficar entre nós. De ser testemuña, e nisto de pouco vale a compaña, dun mundo que non volverá ser cando nós xa non esteamos.

Xabier úsa en cursiva:non hai tutía, como tratándose dunha forma incorrecta, dun castelanismo. E eu non estou tan seguro. Ben podería tratarse dun posesivo de respecto, un dos pouco exemplos onde permanece o  posesivo de respecto en seguda persoa. Ligado a  unha forma de tratamento familiar, igual que mi con padre e madre, por exemplo.

POR IR VER O MAR
Título: Zapatillas rotas
Autor: Xabier Quiroga
Editorial: Xerais
Aínda que a práctica diaria nos diga que hoxe non vai suceder nada que non sucedera onte, as cousas poden pasar en calquera instante. Como lle aconteceu ao señor Xaquín cando daba o seu paseo matutino procurando a intimidade da soidade fóra dos muros da Residencia da 3º Idade, que se presentou o neto da señora Lola e, coa desculpa de levalo ir ver o mar deu inicio a unha novela de catrocentas páxinas nas que se relata o que ten lugar en pouco máis de dúas horas, esta Zapatillas rotas, pola que Xabier Quiroga recibiu o Premio da Crítica en Lingua Galega, non moitos anos despois de telo merecido por primeira vez con O cabo do mundo ( 2009, Xerais).
A novela é doadamene resumíbel, nesa viaxe á procura do mar e na parafernalia que se monta co gallo da desaparición do vello, pois ninguén sabía a onde fora, se o levaban contra a súa vontade e que intereses tiña o que o levaba. Como resulta que a filla do señor Xaquín está casada cunha persoa con moito mando na Xunta de Galicia, axiña comezan a acenderse luces de alarma en diferentes esferas de influencia. E o que non é máis que unha viaxe non programada, sen avisar, convértese nun circo mediático que retrata a hipocrisía da sociedade na que vivimos, cos medios de comunicación en pugna polo mellor plano, a entrevista máis oportuna, a declaración en primicia, calquera cousa que conduza as cadeas para as que traballan a mellorar o share matinal. A crítica destes medios de comunicación, guiados por intencións que aniñan moi preto da tolemia polo espectáculo ao custo que sexa, resulta moi acaída e xusta, pois unha cousa é a comunicación e outra o lecer, unha cousa é a información e outra o entretemento, unha cousa é o share e outra facer un bo traballo xornalístico.
Este circo vese complementado co político, onde as pezas comezan a moverse segundo o grao de influencia e de enfastío porque a desaparición dun vello lles condicione a axenda. E, en íntima relación co anterior, o das forzas de seguranza que van designando diferentes persoas para levar o caso, cada un máis desquiciante e desquiciado que o anterior, pois, a fin de contas, o círculo das forzas de seguranza depende do político. Deste xeito móntase un auténtico guirigai, contra o que terá que loitar o orondo sarxento Parga –que se xubila o día seguinte- en compaña do ( namoradizo) número Menduíña e mais a asistente social (Miriam), que son, á marxe de Xaquín e o neto da señora Lola, criada da casa do señor Xaquín, un guirigai que nos lembrou en non poucos momentos A conxura dos necios de John K. Toole, salvas sexan as enormes distancias entre as dúas novelas. Algo así como “O sarxento Parga contra a conxura dos necios”.
Porén, a novela é moito máis que iso, porque tamén ofrece un bo repaso da historia (máis humana que política) desde os tempos da República a hoxe. Non é o seu obxectivo principal, polo menos non declaradamente, que se centra máis na denuncia do maltrato á vellez. Maltrato, desatención, zapatillas rotas. Mais tampouco lle queda outro remedio, toda vez que o señor Xaquín e o neto da señora Lola lle dan pé ao narrador para ir debullando as historias humanas do pai do señor Xaquín ( un cacique sen alma) da señora Lola (criada), e da nai (infortunada) do raptor do señor Xaquín. É dicir, a novela pivota sobre a arquitectura das personaxes, unhas personaxes xeralmente moi ben construídas, nas que salientan os diálogos e a fraseoloxía, e un narrador tremendamente atento aos pormenores, de xeito que o resultado é un discurso realista orquestrado cunha lingua rica e vizosa. Ou hiperealista, se temos en conta a febleza de meter diálogos en castelán para así dar a entender a substitución lingüística. Certo, os comportamentos lingüísticos das diferentes xeracións e círculos de poder están reflectidos, desde o abanadono dos máis novos nenos de papá (nena de papá, para ser xustos) ao galego cerimonial dos empregados da Xunta, mais non é necesario deixar de usar a lingua galega para reflectir tal situación.
Deste xeito a novela acada unha coralidade que a define, ningunha personaxe, por secundaria que sexa, desmerece a a tención pormenorizada do narrador. Unhas personaxes que son polo que fan e tamén polo que as demais opinan delas. Aquela fuxida fortuíta vai facer que a novela nevegeue diferentes xéneros, desde o propio da denunica social ( crueldade dos tempos franquistas, desatención e maltrato das persoas maiores, medios de comunicación, forzas de seguranza) á crónica sentimental ( imprescindíbel, coa señora Lola como centro pois dela abusa o pai de Xaquín e é o amor imposíbel de Xaquín, mais tamén aí está Carlota ou a infortunada nai de xaquín) e a novela policial.Ás veces obsérvase nela certo toque caricaturesco, que só é iso, certo toque, debido fundamentalmente ao uso da retranca e a ironía. Constituídose nunha novela para ler demoradamente, sen que ningún xénero guíe a lectura, nunha lectura extraxenérica que non se deixe condicionar.
ASDO.: Xosé M. Eyré

CLAREO DA CIDADE SEN ROUPA AO SOL
Título: A cidade sen roupa ao sol
Autora: Marga do Val
Editorial: Espiral Maior
Tamén a poesía é procura, procura de calor a través do tempo, sempre a través do tempo, o único deus que non morre.
Ten a procura, que é ser activo, inquedanza, a necesidade dun TI que a desecadee, sobre todo que sexa un TI a procurar dentro do EU.
E velaí a poeta e velaí a poesía e velaí o poema. O misterio. A necesidade, de saber, de ser, de saber para ser. De, para saber, ocupar o espazo reflexo de que son e esculca, ocupar o espazo branco a través das palabras. E velaí o poema, e velaí a poesía, e velaí a poeta: todos como pedazos, a se encontrar. A se encontrar, a se espir como o vento ispe a roupa tendida, tendida despois de mollada e repasada, despois de suxa, depois de usada. Como a vida.
O poemario de Marga do Val. Vida reatopada. Procura. Necesidade, esa que senten especialmente poetas ou todos alguna vez, de abrirse para pecharse sobre si mesmos ou pecharse para abrirse. Nada novo baixo o sol. Mais non esquezamos que se a poesía é misterio, é misterio tanto para o/a lector como para, máis aínda, o/a poeta. E velaí pois que, compartindo estratrexia introspectiva e no uniformizado(r) século XXI , os poemarios resulten ben distintos. Sen dúbida, a esperanza para a humanidade pasa pola poesía.
O título do poemario xa indica a fragmentación interior, previa e inesgotábel. Un/unha é tantos/tantas que ben pode ser unha cidade. Exploración da multiplicidade dentro da unicidade, a roupa ao sol está dentro, en cada poema, no baleirado de cada poema-ponte entre cada un dos EUs que conforman o único Ti reflexo. Sita a voz poética na súa cima, irá vendo pasar, iraos poñendo a clareo, poñéndose a clareo baixo a ameaza das cidades sen roupa ao sol e tamén dos ladróns de palabras e tamén das espías do anel. Antítese, ela, implícita a aqueles lugares-seres-cidades onde só a lúa é transparente. Ela, na cima da ponte, da perspectiva que vén esixida polo único deus inmortal que é o paso do tempo e substraerse a el sería mentir, sería mentirse. Desde aí, ve transcorrer(se). Nada novo baixo o sol. Sempre diferente cando o facer poético está á altura. E abofé que ese primeiro poema  encetando a primeira parte das tres que conforman o libro, é unha excelente carta de presentación, tanto no aspecto temático como, sobre todo, no técnico, onde anunciando o compromiso estético, pleno de tensión, que presidirá o poemario. Un poemario que é a vez sementeira e recolleita, recolleita daqueles intantes, daquelas persoas, daquelas cousas que marcaron, que impregnan ( agora sénteo, revíveo) aínda as palabras/tintas da lembranza, é dicir, de demostración de que o ser é, porque ten memoria, memoria e saber que si ocupa lugar.
Esa revista chegará na segunda parte “Educación sentimental”, porén a primeira non ficará enteira, porque nada é enteiro senón un novo preludio, e apela á poesía, ao pacto que a axude a se reatopar no medio da rutina, esa vertixe leva a que un poide perder/esquecer a esencia de si mesmo se non se ispe e pon a roupa ao sol. E aínda así.
A segunda parte é, en realidade, a meirande parte do corpo do pemario.Nela, a voz poética vai percorrendo a vida, recolla e interpretación biográfica desde a infancia, desde a inocencia da infancia aprendiz da nena bonita, co correspondente pouso melancólico e sen que este se vaxa libre da punzada de desengano que a experiencia vital vai rexistrando no seu decorrer. Así, a inconsciencia de nenez non impide a consciencia da frustración, do fracaso. Nun exercicio de medida e equilibrado que non permite nunca un exceso de tinguidura negativista, mais tampouco o seu esquezo. De xeito a que a esperanza camiña da man da resiganción ou de emigración, o fluír migrato xa non deixará de estar presente desde aquelas fronteiras da infancia a esta ponte ou esta torre desde a que observa o devir da princesa, que xa sente o futuro como unha condena que nace da propia e vergoñenta natureza humana capaz de volver a bondade nun acto de hipocrisía. Así ou á inversa, nun vivir de perpétuo exilio onde hai que coidarse de que o que se lava na bolsa non sexan só as rebaixas. Sendo poucas, as certezas, e ademais da frustración, do fracaso, a lingua e a terra emerxe por riba da oferta e demanda que dirixe as vidas de tanta xente, de tanta escravitude, de tanta resiganción a que nin o amor se poida concebir sen separación, igual que a ilusión sen soidade e precisión de xustiza, nun mundo onde cecais a única liberdade verdadeira é da globo que solta unha nena despois da misa do domingo, onde desexo e insatisfacción son inseparábeis, onde hai que camiñar cara adiante, malia todo, aferrados ás lembranzas do cariño inmortal da nai e e da avoa, por entre todo ir acompañados do que somos e, no que somos, tal se reflicte no terceiro dos autorretratos que pechan o volumen, no que somos e levamos aprendido as lecturas, os agarimos da letra allea, teñen protagonismo que primeiro hai que recoñecer e nunca, nunca, esquecer, tendo en conta que ese agarimo de letra allea non só chega desde os libros (Curros, Rilke, Rosalía, María Mariño, Mª Xosé Quizán, Pilar Pallarés, Marica Campo, Xela Arias, Luísa Villalta, Yolanda Castaño, Ana Romaní, A. Pizarnik, Emily Dickinson, Ingeborg Bachmann, Hilde Domin…) senón tamén doutras artes ( Sarah Lucas, Valie Export, Laurie Simmons…) e aínda se cadrar doutra dimensión (Wolfgang Weirauch)…
ASDO.: Xosé M. Eyré

Non lles abondou con pechar o “Aberto por Reformas”, ao que seica Alberto Impón Reformas Feixó tiña manía, non por outra cousa, pero que é iso de difunfir música en galego en horario “prime time” ( pódese palicar á radio, e ás 20 horas?, creo que si)?Porque é certo iso de que a música é aunha arma cargada de futuro. Neste caso de futuro para a lingua galega. E, xa se sabe, mandan os paletos de pueblo (tanto en San Caetano como en Madrid) e téñenlle un especial odio ao galego, o galego de cortello dálles igual, non é conflitivo, pero o galego que mira cara a adiante, o galego sen complexos, ese non abonda con reducilo á Radio Galega Música, inclusive aí fai mal.

Velaquí teñen a noticia. Noticia que é tamén convocatoria. O “Planeta Furancho” é como a cabeza da música galega, a referencia, alí onde nos informamos de quen saca disco, cando son os festivais e quen está neles, así como calquera outra actualidade relativa á música galega sen complexos. E quedamos sen ela agora que se aveciña a tempada forte de festivais e actuacións ao vivo.

Mais a cousa non vai quedar así. A propia noticia, como xa dixen, é convocatoria. Convocatoria para quen teña un mínimo amor polo  propio, pola lingua, pola música, pola cultura de nós.

Cargáronse ANT e non ía quedar aí un programiña a espallar o que eles queren, o  PP quere calar. E así seguirán até que só nos quede o Luar. Sermos, Galicia Confidencial, Praza Pública…próximos obxectivos.

Non nos vencerá o odio, a forza do noso amor non pode ser inútil.

Aí están Ada Colau en Barcelona, Manuela Carmena en Madrid ou Mónica Oltra en Valencia. O dato é obvio mais non sei se alguén reparou en que as tres son mulleres. Manuela Carmena logrou o que ninguén en máis de 20 anos; Mónica Oltra outro tanto en Valencia; e Ada Colau será a primeira muller que accede á alcaldía de Barcelona. Son tres exemplos. Mulleres traballadoras, mulleres soñadoras, mulleres loitadoras en lugar das esperpénticas Aguirre, Cospedal, Barberá e edemais culimañada. Mulleres para a esperanza dun estado español carcomido polos Bárcenas, Rus, Pujol…Pero, ollo, que a corrupción non ten unicamente nomes de varón, tamén podían aparecer aí Ana Mato, igual a mesma Barberá…

Eu non son xuíz e non podo condenar, pero sei que se algo cheira é que a podremia está aí. Colles a mazá e só lle ves como unha mancadura, só unha mancadura en toda a súa verde superficie. Mais cando te pos a comela, vas e ves que  está ppodre até o carozo.

Unha xa dimitiu, ou a dimitiron, e a outra non para de aparecer nos mentideiros, nos faladoiros da chacina visceral.

En todo caso son exemplos, aloumiños á esperanza despois dunhas eleccións que eu vivín aquí, coa esquerda máis fragmentada ca nunca ofrecendo un fusco horizonte diluído en mareas e outros inventos de ocorrencia parella.

Non sei en que darán, quero ser optimista.

O que si teño claro é que a esquerda non debe presentarse máis así de esmigallada, é dar balas ao inimigo cando son máis as cousas que nos unen que as que nos separan.

E que o futuro ten nome de muller. Xa o dixen hai ben anos, pero haberá que repetilo até que o eco chegue a  algures.

Título: O Piloto, o último guerrilleiro
Autor: Afonso Eiré
Editorial: Hércules
O Piloto ten a súa canción ( Liviao de Marrao), o Piloto ten o seu vídeo ( producido e dirixido por Xosé Reigosa), o Piloto ten a súa páxina na wikipedia , o Piloto ten o seu libro: este que hoxe nos ocupa. Xosé Castro Veiga, máis coñecido como O Piloto por ter siso mecánico de aviación, deixou pouso alí por onde pasou. O derradeiro guerrilleiro antifranquista abatido, que os medios de comunicación tildaban de bandoleiro, é xa lendario. Quen montou, na bisbarra de Chantada, as Comisións labregas e aquela primeira tractorada sábeno ben, ou deberían sabelo, porque a xente que os axudou e protexeu na súa inmensa maioría estiveran en conctacto co Piloto. Tiña destreza cos disfraces e cóntase que mesmo tiña xogado baralla con membros das forzas da orde, deixándolles despois unha nota: “Aquí estivo O Piloto” ou “Gañouche O Piloto”. Sabía andar sobre seguro. Mais se non chega a contar cunha ampla e fiel rede de apoios e enlaces, de casas nas que xantar ou durmir, dificilmente se entende que durara tanto tempo, mesmo ultrapasando os 25 anos de paz que o réxime golpista quixo celebrar a todo bombo. E non só iso. Tamén sobreviviu malia que o seu propio partido (PCE) decidiu abandonar a loita armada contra Franco.
A biografía d´O Piloto é sen dúbida apaixonante e, quen máis sabe de Xosé Castro Veiga é sen dúbida o autor do libro que hoxe nos ocupa. Non só porque manexara toda a bibliografía existente ao caso, sobre todo porque falou coas testemuñas, falou coa xente que tratara ao Piloto, cos que lle podían contar vivencias de primeira man. Por iso, cando presentaba o seu libro en Chantada dicía que el o escribira para devolverlle O Piloto á xente. Pois a lenda negra que os medios de comunicación e o boca orella intereseiros teceron sobre a súa figura ( terrible bandoleiro, sanguinario atracador etc.) oculta baixo o medo quen realmente foi Xosé Castro Veiga. E nada se sabe de como auxiliaba á xente cando construíron os encoros de Os Peares e Belesar, falándolles sobre os seus dereitos ou redactando escritos alegatorios. Nada se sabe de que o principal obxectivo do guerrilleiro non era atracar á xente senón concienciala, os guerrilleiros inclusive pagaban a súa estadía nas diferentes casas, eles eran o único amparo da xente e non os seus ladróns. Esta faciana humana, mesmo humanista, de Xosé Castro Veiga, resulta tan atraente como descoñecida, pois o mito argallado desde o poder dos medios de comunicación non se diluíu de todo co paso do tempo, si que se debilitou mais nonn esvaeceu. E no caso de que así fóra, de que xa non estivera operativo, cumpriría igualmente facerlle xustiza simplemente contando verdade, re-establecer o mito na súa verdadeira dimensión.
Esta é a finalidade de O Piloto, o último guerrileiro, reestablecer a figura de Xosé Castro Veiga na súa verdadeira dimensión, como guerrilleiro e como home. De xeito que o Xosé Castro Veiga que nos devolve Afonso Eiré non só non se corresponde en nada co Piloto que crearon no seu día os ben mandados medios de comunicación, o Piloto que lle interesaba oa poder franquista, senón a figura dun home en constante contacto coa xente e os seus problemas. Que por riba de todas as intrigas políticas que sacudiron a guerrilla antifranquista, que non foron poucas, é o que salienta.
En si non se trata dunha biografía ao uso, nin tampouco dunha novela senón máis ben do retrato que as vivencias do Piloto lle foron relatando os protagonistas, adubado con datos extarídos de fontes documentais cando era preciso. Un libro que non refuga a polémica senón que, todo o contrario, ben gustaría de provocala. E un exemplo de como temos que ir recuperando a nosa memoria: contra todo e contra todos, conn fe e dedicación.
ASDO: Xosé M. Eyré

O LECTOR: NA PROCURA DA HISTORIA

Título: O imposible de desatar
Autor: Iván García Campos
Editorial: Galaxia
A novela de que imos tratar é o actual Premio Blanco Amor, galardón concedido a esta O imposible de desatar de Iván García Campos, título co que se estrea na narrativa longa, pois no 2008 fora distinguido co Premio Nacional de Narracións Curtas Modesto Rodríguez Figueiredo por “Unha casa chea de xanelas”
Para situar o lector destas liñas, logo do título que lles puxemos e despois na necesaria información sobe o autor, direi que lembra inevitablemente a última de Cid Cabido. Sendo dúas estratexias narrativas totalmente diferentes, en ambos casos é o lector quen a establece: a que non conta Cid Cabido (mais si que a conta) e a que conta (mais non a conta) Iván García Campos. De xeito que o lector remata por ser protagonista central das dúas. O lector, por fin, nunca antes tivera tanto protagonismo na cadea literaria, el, sen o concurso do cal calquera literatura é esforzo baldeiro e inútil, por fin. O cal quere dicir que non se trata, esta de Iván García Campos, de ningunha novela onde a historia lle chega mascada e remoída ao lector. O cal quere dicir que é novela que racha co discurso novelístico tradiconal. Mais sen estridencias, ou sen excesivas estridencias, e cunha pequena “concesión” intermedia para que o lector se agarre mellor á historia.
A estrutura da novela é como unha rima encadeada de estratexias narrativas coa finalidade de nos comunicar a historia dunha familia de catro membros (Pai, Nai, Fillo, e Filla) desde dous procedementos diferentes. Por un lado a descrición intensiva e obsesiva do que fan os catro na casa. Por outro lado o relato complementar do que acontece fóra da casa faise necesario, achegará datos que axuden a entender mellor a cada personaxe e mentres descansa o lector de tanto movemento, acción e reacción dunha familia enfrontada, na que os catro membros non se entenden entre si e rifan decote sen que saibamos ben os motivos. Mais para este relato complementar escóllese un relato desde a óptica de personaxes tanxencias á historia. De xeito que, finalmente e en conxunto, parece como se nola estivera a contar alguén que ve en todo momento o que fan na casa e pide a testemuñas que lle conten o que acontece/aconteceu fóra. Case como un Gran Irmán. Porén non parece que houbera intención autorial á hora de concebir esa estrutura encadeada de procedementos narrativos. O feito de que o cuarto capítulo leve a denominación “(Extra)” leva a pensar que a alternancia se produce a causa das deficiencias do primeiro procedemento, esa descrición intensiva e alleizante que tamén lembra a NNG de Cara a Times Square. Visto que resultaba confusa, decídese a segunda fórmula, que á súa vez axuda (e tanto) a tratar de establecer unha historia que finalmente nunca ficará establecida, só o suficiente para que o lector non abandone a lectura. Unha vez que isto se fai, retómanse outra volta os binoculares que informan de cada movemento dos catro habitantes da casa ( mañá, mediodía, noite, intres preferentes). Mais como tampouco resolve ( dese o punto de vista na narración novelística tradicional) hai que acudir a ese “extra”
É dicir, ata que punto a novela é a historia dun fracaso narrativo? En boa parte e en ningunha. En boa parte porque non deixa de selo. En ningunha porque tampouco parece que se queira contar unha historia ao xeito tradicional. Senón moverse arredor do propio feito narrativo, nas marxes mesmas da narratividade, nese caos, que é o caos que todos os días vemos ao noso redor, vivimos como testemunas necesarias e inoperantes. Inoperantes a menos que teñamos a vontade de. Como o lector, de quen o autor fía na súa vontade de estabelecer a historia máis que nas súas propias estratexias de paso que mide estas e as pon a proba. E, miren, como unha historia tan diferente lembra o Castelao de Os dous de sempre e a súa esculca a redor do voluntarismo. Porque, finalmente, iso é o único necesario, o que nos demostra como humanos, a vontade. De aí que se as personaxes da novela de Iván García Campos non se entenden, a gran culpa é precisamente esa: a carencia de vontade para se entender, por riba de calquera outra conflitivade propia, ou allea que repercuta neles. Que a hai, e tanto achega a historia aos lindes dun relato próximo ao marabilloso cotián, como a trae desde a pura traxedia. A historia e a unhas personaxes complexas, moi complexas, mais de proceder simple, sinxelo, que viven xuntas en soidade, nunha soidade que non saben compartir senón enfrontar. Ficando á beira da despersonalización, da automatización, de xeito e maneira que a casa, no remate, é tan protagonista coma os propios habitantes.
Eis, pois, unha novela moi dos nosos días, a inserirse e reflectir unha problemática que non falta en ningún outro sistema literario occidental. E din que estamos ensimesmados!

ASDO:. Xosé M. Eyré

MORTE NO CUADRILÁTERO
Título: Olympia Ring, 1934
Autor: Xabier López López
Editorial: Galaxia
A novela de que hoxe nos ocupamos supón regreso aos trinques das librarías de Sebastiá Faraldo, o plumífero orondo e sentimental que se estreara na lembrada A vida que nos mata ( Premio García Barrros, 2003). Esta vez nun ambaiente ben diferente ao do Mondariz inicial, pois lévanos á Barcelona de 1934, a Barcelona que proclamara o Estado Catalán e cuxos mandatarios permanecen nun buque ancorado no porto barcelonés. É pois, un escenario un tanto caótico, convulso, moi proclive á liberdade de movementos nos baixos fondos. Alí viaxa Faraldo, acompañado do seu xefe e a súa querida, con motivo da disputa dun combate entre Freddie Miller e Josep Gironés polo Campionato do Mundo do Peso Pluma, combate que irá precedido doutros, afeccionados, entre os cales está un moi particular: o que disputarán Manuel Ramírez , o Camión, e máis Marc Serra, o Martell de Poble Sec. E será neste combate onde se produza o inagardado. Vence Marc Serra, resultando morto Manuel Ramírez, mais non por razóns derivadas do puxilismo senón que se trata dun asasinato. Isto, xunto á inexplicábel desparición de Valiña, o xefe de Faralado, serve unha novela que camiña entre moitas augas. Se por un lado beirea a novela detectivesca, obviamente, tamén é certo que se adentra moito nos lindes da novela negra xa que o tema tira moito por iso, polos ambientes e personaxes marxinais. Porén, a coidada ambientación histórica, política e social, é para nós o factor decisivo. Sen difuminar ningunha das dúas primeira opcións – porque é novela detectivesca, sen dúbida; porque é novela negra, sen dúbida- e engadindo que Xabier López está atento non só aos ambientes marxinais senón tamén aos opostos así como a calquera pormenor que faga máis rica a narración, este é o factor decisivo, podendo deixalo nunha novela histórica que se aproveita dos recursos da novela negra e detectivesca. Pero a novela é, ante todo, a primeira novela galega centrada no mundo do boxeo. Agora xa non haberá que agardar algunha personaxe de Manuel Rivas, por exemplo, Xabier López sérvenos unha novela centrada absolutamente no mundo do puxilismo.
A misteriosa morte de Manuel Ramírez, o Camión, é o detectivesco fío condutor da trama novelesca, pois ben misteriosa ten que ser a morte dun púxil sen que esta se deba aos golpes dados polo seu opoñente no cuadrilátero. Que se ve coadxuvada, como dixemos, pola pouco clara desaparición do señor Valiña, o xefe de Faraldo, que deixa completamente soa e a abatida a súa querida. Mais o verdadeiro protagonista é o mundo do boxeo, o mundo do puxilismo, toda a novela está embebida dese ambiente non uniforme, porque, sen ir máis lonxe, Manuel Ramírez é unha persoa culta e socialmente comprometido pois milita no Partido Galeguista, cando o lector posúe a inmanencia de que os púxiles proveñen dun mundo tan gris e desesperanzado que esa é practicamente a única sáida que lles queda. Aliás, o mesmo Faraldo comeza as súas pesqueisas polo British Club de Barcelona e hospédase no hotel Ritz. Certamente, o mundo do Paralel.l, do Poble Sec ou do Pobel Nou, van resultar decisivos, porén está claro que non se quixo facer unha novela só dos baixos fondos, da sociedade marxinal, por moito que as personaxes deses ambientes teñan un estatuto, teñan unha configuración moito máis rexa que as do British Club. Chubby White ou Mr. Witty, con estar moi ben configurados ( xa desde a propia nomeada que reciben) non teñen o interese de Pepe Clavijo, o farmaceúttico Virgili, Malparit, Arturo Andújar ou o avogado Abelard Munt. Aínda que neste xuízo pode que pese o seu o feito de que os segundos son personaxes típicas do mundo marxinal na Barcelona de 1934, mentres que os primeiros parecen unha illa social, porque realmente a son.
O narrador é o propio Faraldo, nunha primeira persoa moi omnisciente mais coas súas lagoas que o lector sabe ben encher, aínda que lle vai ser máis complicado saber se Chubby fai súa aposta a cara ou cruz ou reealmente é froito dunha confidencia. Un narrador en primeira persoa que permite a aparicíon da sempre celebrada retranca e que ve o seu discurso interrompido por cónicas xornalísticas, menús, cancións ou un diario, onde xabier López demostra o su veredadeiro pulso narrativo.
ASDO.: Xosé M. Eyré

Festa da palabra non silenciada
Título: O coitelo en novembro.

Autora: Marilar Aleixandre.

Editorial: Xerais.
Non incomode se adianto resposta. É novela e non é novela. En todo caso, o último título de Marilar Aleixandre que os trinques de novidades nos ofecen, é un soberbio exemplo de literatura maiúscula, de metaliteratura e inclusive de protoliteratura e postliteratura. Deses que, malia o esquezo inmediato penalizar calquera tentativa de retención memorística, unha vez lidos e mentres se le, un ten vontade de gravar indelébel nas teas testemuñais internas, como lector e como crítico.
Édita como foi no 2010, ano de Periferia –é ben sabida a miña estima pola de Iolanda Zúñiga–, esta de O coitelo en novembro vén confirmar un extraordinario ano para unha editora que ademais deu a luz outras obras moi comentadas e valoradas tanto de autores consagrados (a de Manuel Rivas) como debutantes (Ánxel de la Cruz). E tamén cuestionarme inmisericordemente: cal é a mellor novela de 2010?
Teñen cousas en común, desde o equezo inmediato até unha pulsión, unha inquedanza social indisimulábel e exhibida con descaro e orgullo, aínda que máis claramente na de Zúñiga tampouco falta na de Aleixandre. Ou a unha autoría feminina, consciente, revindicadora e reivindicativa, que demostra ben ás claras o nivel de madurez (pénsese en Zúñiga, autora con pouca bagaxe editada) e de anovación punteira (pénsese na da Aleixandre, autora precedida dunha experiencia máis que constatábel) que a literatura escrita por mulleres foi capaz de ir desenvolvendo e hoxe atesoura e ofrece.
Desde a óptica puramente técnica, O coitelo en novembro obríganos a falar, como adiantamos, de literatura, de metaliteratura, de protoliteratura e postliteratura.
Literatura? Sen dúbida. Coma un traxe confeccionado non con remendos senón con anacos gardados/rescatados, que agora entran no fiado dunha nova peza que os cose e redimensiona á vez, pois a estratexia protexe e retroalimenta en tanto configura/crea un macro(con)texto ou biosistema literario que explican e os explica. En maiúsculas? Si, poucos, moi poucos títulos poden presumir de tanta literatura e tan fonda.
Metaliteratura? A destrución (mentres se constrúe, ollo) das compoñentes clásicas que conforman que vimos chamando novela é sistemática e constante. Comezando pola da propia autoría, que se difumina en personaxe á vez que a personaxe reivindica e asume o seu propio papel narrativo. Marilar é Mairal, como Mairal é Aleksandra ou Mila ou Marjane, sen Marilar deixar de ser Marila e sen as demais deixaren de ser quen son. Por suposto, isto leva consigo a destrución/construción da propia personaxe. Non parando aí, pois tamén se dinamitan as coordenadas espazotemporais. O espazo resulta moi irrelevante, como se unha poeta do Batallón Literario da Costa da Morte non puidese publicar nos Feros Corvos da Estrada ou unha poeta da Estrada non puidese pertencer ao Batallón! Igual que os temporais, pois na de Marilar nin pasado, nin presente, nin futuro teñen estatuto fixo senón que o futuro se parece moito ao pasado e o pasado ao futuro, ficando no medio o presente, un presente tan móbil e inconreto que se despraza, sen moverse, desde o pasado ao mesmo futuro. E, loxicamente de argumento fica totalmente esfarelado, mais isto acontece malia unha moi consistente tentativa de dotar os relatos de continuidade/contiguidade, malia ela e grazas a ela.
Protoliteratura? Tanto por ser recolleita de textos antigos (procedentes non só de plataforma libresca), algo así como retroliteratura, como por ser texto novo que suscita na mente do lector un discurso novo (do que estas liñas só son exemplo único e á vez múltiplo, pois único é o de cada lector e tamén múltiplo pois resulta evolutivo e cada fase da súa construción pode considerarse outro discurso) é á vez pre-texto. É dicir: protoliteratura que é, por xunto, pre-/post- texto
Non é tese nin disucurso, é tese-discurso ou discurso-tese.
Como se consegue tal prodixio? Cun abraiante dominio da escrita narrativa, que sabe integrar moi ben rexistros que van desde o horror da fame dunha nai á tenrura do amor, a denuncia social, a poesía ou os microcontos, procurando esculcar tanto dentro do propio relato como da identidade humana, que non ten por que ser distinto de indagar sobre a autoría, o rol da personaxe e o estatuto da propia literatura como continuum. Sabendo ser conservadora da tradición, e á vez anovadora.
E cun traballo estrutural moi salientábel. Primeiramente porque non é nada doado harmonizar discursos tan dispares, e isto mentres se dinamitan os peares da propia narrativa. Parte, para tal, dunha investigadora á procura de datos sobre a actividade aditorial galega en Bos Aires, desde onde ganduxa fíos ao mito de Penélope e ao textos de As mil e unha noites (que actúan como un bon referente do feito literario “total”: mestura de creación popular e engadidos posteriores) para estabelecer un xogo de textualidades internas (da propia obra da autora) e externas (co resto, sobre todo operantes na mente lectora) que dotan o texto dun sal gordo, nutricio e vezador, que se infiltra na pel coma as areas da praia, que se apega ás páxinas de letra en letra e como as palabras prenden dunha boca noutra. Non hai silencio, a boca, esa fenda, a literatura, a palabra, ese coitelo, ti…

ASDO.: Xosé M. Eyré

PERSONAXES NA CORDA FROUXA
Título: Funambulistas
Autora: Mercedes Leobalde
Editorial: Xerais
Pode parecer mentira, mais en todos os miles de anos que o ser humano leva sobre esta terra, e despois das innúmeras liñas escritas sobre a vida e as súas implicacións, é hoxe o día en que non se sente seguro en cada paso que dá, en que cada paso que dá o impresiona coma se en realidade andara na corda frouxa, coa un funambulista. De xeito que esta imaxe, esta metáfora conta con abondosa presencia nas letras, tanto na poesía, especialmente na poesía, coma na narrativa. Boa proba diso é o título que hoxe nos ocupa, Funambulistas, merecente do XVI Premio Ánxel Fole de Narrativa Curta.
A condición feminina e a accidentabilidade poden ser contemplados como os dous fíos temáticos que máis se repiten neste mangado de relatos que tenden á expresión breve. Non se trata de microcontos, aínda que algún e achegue a esa fórmula transgresora a lonxitude dos textos é moi semellante á de Cunqueiro na triloxía que pon cabo á súa obra. Ata catro veces ocorre algún accidente, ben sexa de auto ou de moto ou dun inmigrante ilegal ou mesmo dun suicida ou se trate do típico “accidente” detrás do cal se gocha a violencia machista. Precisamente e condición de ser muller, o que supón ser muller e o grande elo que cose a meirande parte dos relatos. O divorcio, a infidelidade, a que morre asasinada cando volovía para o coche, o baleiro que deixa a desaparición dunha muller, a que queda preñada a primeira vez que fai o amor, a infancia dunha nena en Monelos…mesmo un transgresor relato segundo o cal o lobishome Romasanta sería muller.
Nalgunhas ocasións os relatos teñen continuidade duns noutros, Así acontece con “Xacobe e as tres letras” e “O Porsche e o caracol”, centrados na desaparición de Mar, e sendo o segundo de carácter policial. E tamén “Estimada Elena Francis” e “E a señora Francis era un señor”, que teñen como protagonista central aquela conselleira sentimental que durante o franquismo e a Transición dicían desde as ondas radiofónicas como debía proceder na vida unha muller “de ben”. Isto engade un plus de curiosidade atraente ao mandado de relatos que, xa de por si, tende a variedade de temas e asuntos. Aínda que se hai que escoller algunha característica esencial destes seres que camiñan na corda frouxa, que funambulean pola vida, cara a adiante e sen rede, quizá esa característica sexa a soidade coa que se enfrontan á hora de chegar ao outro lado, esa incerta meta.
Esccritos co que se ben denominando “economía de recursos” e ningún caso estes relatos procuran algúntipo de floritura narrativa senón que tratan de ser como a vida mesma, un realismo predominante do que algún se lonxa un chisco, como é o caso de “Monxe á beira do mar” ( frei Anselmo e a morte de Deus) e a “Declaración de amor do xadrecista”, onde se nos propón interpretar a vida en clave xadrecística. Malia que entre les predomina quizá a primeira persoa, o certo é que tampouco resulta infrecuente terceira. De xeito que á variedade de temas e situacións ( suspenso, humor, denuncia, imaxinaxión, humor…) ben se lle pode engadir a compositiva.
Da autora, Mercedes Leobalde, coéciamos xa Chamádeme Eva, Premio de Poesía Erótica Illas Sisargas e cabe agardar novas propostas, narrativas ou poéticas, máis ambiciosas, posi madeira de boa narradora haina.

ASDO.: Xosé M. Eyré

É o que se afirma neste artigo. Sinceramente, nin o entendo nin podo estar máis en desacordo. E non é que se mencione de pasada. Repítesemoi conscientmente:

A crítica en Galiza nunca deixa de poñer nun lugar secundario un tipo de literatura ou de mensaxes feita por unha muller.

Hai 30 anos igual tiña un pase. Un pase, máis nada. Porque a literatura galega non está como para andar sencundarizando nada, absolutamente ningúntipo de autoría. O dito, hai 3o anos eran menos mulleres escribindo, estábanse a dar os primeiros pasos. Pero hoxe!

E fálase da crítica, así, en bloque…

Eu incluso diría todo o contrario, a crítica galega agradece e alédase moi especialmente da literatura escrita por mulleres. Esa voz roubada durante tantos séculos. Como non avanzamos nada é con aopinións como a verquida nese artigo. Todoo feito por  Chsu Pato, Iolanda Castaño, Eva Veiga, Inma López Silva, Anxos Sumai, Iolanda Zúñiga, Teresa Moure, Úrsula Heize, Fina Casalderrey, Marilar Aleixandre, Luz Pozo, Olga Novo, Pilar Pallarés, Emma Couceiro, María Xosé Queizán, Lupe Gómez, Xela Arias, Ana Romaní e un longuïsimo etecétera de autoras que non teño tempo nin espazo para citar…pois non valeu para nada, para nadiña, seica a crítica galega permaneceu de ollos pechos perante o labor anovador, constante e vivificador que estas mulleres representan para a literatura galega. Seica a crítica non llelo recoñeceu!

Sempre resulta moi doado botar a culpa á crítica, así polo bruto. Pero cando menos este crítico escandalízase da falta de lectura crítica de quen critica á crítica. Porque aínda me pregunto de que crítica falan. Porque aínda me pregunto se algún/algunha extarterrestre nos ten tirria polo simple feito de asía aparece nos medios…

Por certo que tamén se fala de menosprezo da LIX!

Vivir para ver!

CONTRASTE DO POETA ATRAPADO
Título: Lapidarias. Os versos escuros.
Autor: David Rodríguez
Editorial: Xerais
Da apocalipse que atoparei -non do paraíso perdido- teño nostalxia (111)
Abonda este poema para ensinar o estado de ánimo desde o que David Rodríguez escribe este impresionante poemario. Case estiven a piques de escribir “definir”. Como definir un estado de ánima que vai maís alá do tópico ben/mal? Como definir o estado anímico de quen se sente atrapado cando as paredes que o fechan mudan de aparencia?
Sen dúbida, esta, a poesía, a arte da palabra, é unha boa e intelixente maneira de definir o indefiníbel.
Sen dúbida, esta, a poesía na fronteira do relato hiperbreve, igual é a única maneira.
Insinualo, deixar que o receptor imaxine o pozo onde se afoga. Ás veces, tantas veces, moitas palabras o único que fan é complicar, encher ocos que significan máis estando baleiros, tapar, enmascarar.
Velaí, logo, que David Rodríguez opta, decidido:
Para abarcar máis escribirei poemas breves (9)
De aí o título, ese carácter lapidario da brevidade. De aí a escuridade dos versos. De aí que o libro sexa tamén, ademais de exhibición, camiño e instrumento de autocoñecemento, esculca interior e estrañamento da escasa harmonía vital dun mundo entolecido, alleante e alleado. De aí que cada poema refirme o enterior e prologue o seguinte, sendo todos diferentes e irmáns.
E de aí, tamén, o remate:
Ás veces é bo calar
a vida é máis curta que as palabras (133)
………………………………………..
Escribir é unha fraude (135)
(Falando de fraudes. Fraude sería non ler Lapidarias. Os versos escuros. Só quen o leu sabe da fraude de quen o esquece.
Autor que se deu a coñecer desde o Premio de Teatro Radifónico Diario Cultural, David Rodríguez non só este espléndido, atrevido e maduro poemario, tamén é todo o que aínda lle queda por escribir… porque este maduro, atrevido e espléndido poemario non deia de ser o seu primeiro.)
53, 107, 131, 133, 135, por exemplo, outras páxinas nas que se reflexiona sobre o valor da escrita; no medio e contra o remate, malia que xa de inicio se revela formalmente preocupado/ambicioso/deseperado, por iso escribe breve.
Porque é unha fraude escribir? Porque só é un camiño máis, porque non te tira do pozo. Evidente. Estatuto do evidente nunha sociedade que non se estraña de nada, o cal indigna o poeta que sabe que hai que reaccionar aínda que sexa batendo na imaxe do espello (113). Ou da literatura.
Precisamente esta literatura de David Rodríguez é moi lingüística, a palabra é o seu centro, a dimensión física, materializada, de conceptos/cárceres que leva a que os poemas sexan moitas veces descritivo-interpetativos (21, 19, por exemplo), sempre doídos, outras veces entre reflexivos e narrativos. Na disxuntiva entre a nostalxia do pasado ou do futuro, esta poesía non está exenta de propósitos (17, 99, 101) nin tampouco a experiencia amorosa lles é allea (77). E igual é por iso ( aínda que non só ) esa sensación de perda, de extravío, vital. O extravío, apoesía de quen se procura a si mesmo e se estraña do que atopa, cousa que o fai consciente da súa outredade. Ser humano é positivo? O poeta atrapado, o debate.
Así as cousas, poesía fortemente contrastiva. Primeiro contra o espello da realidade, despois contra o espello da propia memoria, tamén contra o espello dos outros, e contra o do tempo.
Si, o poema é para iso, contrastar. Contestar, constatar, a través de, en, por.
Maldicir a Deus
con devoción (101, ou 23, ou 115…)
Con esa contundencia do expreso, mais tamén pode ficar na esfera do agardado, ou do proposto, inclusive no evidente (que as palabras agachan, 127…, sempre), ou no operante na intertextualidade (119,120), non deixa de ser inmobilizante (105), espreitando como entre o tamaño e o contido(9), ou asimilador (29), onde os pólos opostos non se contradín senón que se desexan (63), contraste integrador malia ser obvio (127), onde o preámbulo é a fin ou a fin o único poema (83).
O poema. Atrapada, a voz poética materialízase entre…e entón só queda o lector, o lector é a grande esperanza da poesía e da literatura actual, se cadra tamén da sociedade.
ASDO: Xosé M. Eyré